Page 41 - 3-2017

Хорижий филология.№3, 2017 йил

нарсанинг хоссаси юмшоқ бўлса, у ҳолда номлар ўртасида ҳеч қандай табиий
номлар ҳам mel (асал) сўзидаги каби мувофиқлик мавжуд эмас, балки улар
юмшоқ товушлар билан ифодаланиши, ижтимоий келишиш, аҳдлашиш асосида
аксинча, қаттиқ хусусиятли бўлса, acre вужудга келган бирликлардир", -деган
(аччиқ) сўзидаги каби қаттиқ товушлардан хулосасида; Демокрит эса (э.а.460 й.)
ташкил топиши) ҳақидаги мулоҳазаси номлар ўзаро келишувдан ташқари
шулар жумласидандир (Античные теории халқнинг урф-одати, дунѐқарашини ўзида
языка... 1936:52-54; Шулежкова 2008: 20, акс эттиради, шу боис, нарса ва номлар
23). ўртасида: а) кўп маънога эга бўлган битта
Бу нуқтаи назарга кўра, дунѐ ва сўз воситасида турлича нарсаларни
ундаги ҳаѐт манбаи, шу жумладан, нарса ифодалаш мумкинлиги (омонимлиги); б)
ва ном муносабати орқали ўз ифодасини муайян бир предметнинг бир неча номга
топган маъно-моҳиятни вужудга эгалиги (синонимлиги); в) муайян бир
келтирувчи асос ҳам табиатдир. нарсани ифодаловчи сўз маъноси ва
Борлиқнинг муносабатини бегиловчи ушбу номларининг даврий ўзгариб туриши
манба инсонни табиий қобилият соҳиби (масалан, Аристокль исмининг Платон
сифатида шакллантиргани ҳолда, ўз тахаллусига алмаштирилиши); г) баъзи
атрофидаги нарса ва ҳодисаларга хос нарсалар орқали англашиладиган
табиий хусусиятларни ҳиссий идрок этиш тушунчаларнинг алоҳида номга эга
ва лисоний ифодалашга имкон яратади. эмаслиги каби номувофиқликлар
Шунинг учун ҳам у номларнинг бевосита кузатилиши (Античные теории языка и
ижодкори эмас, балки нарса ва стиля, с. 51-57; Шулежкова 2008: 20)
ҳодисаларда табиий ҳолда мавжуд бўлган ҳақидаги мулоҳазаларида ўз ифодасини
номинатив белгиларни ҳиссий англаган топади.
ҳолда вербаллаштирувчи - ижрочи Ижтимоий келишишнинг қай
сифатида намоѐн бўлади. Номларда эса йўсинда содир бўлишининг изоҳталаблиги
ушбу табиий асос қарғиш ва дуоларнинг баъзи файласуфларнинг тўғридан-тўғри
инсон руҳияти, ҳатто тақдирига таъсир диний ривоятларга мурожаат этилиши
этиши орқали намоѐн бўлади. орқали бу масалани изоҳлашга уринишига
Эрадан аввалги 450 йиллардан ҳам сабаб бўлади. Масалан, Платоннинг
кейинги даврларда иккинчи авлод (э.а.427-347) қайд этишича, номлар
файласуфлари натурфалсафий қарашларни "ономатотэт" деб аталадиган ижодий
чуқур таҳлил қилиниши натижасида жамоа томонидан яратилиб,
авлодлар ўртасида фикрий зиддиятларнинг "диалектик"ларга, яъни ушбу номларни
сабаби инсон тафаккури, фикрлаш муҳокама қилувчи гуруҳга тақдим этилади
фаолиятини ҳисобга олмасликдир, деган ва улар тасдиғидан ўтган номлар сўз
хулоса юзага келади. Шу асосда усталари томонидан оммалаштирилади
натурфалсафий тамойиллар ўз ўрнини (Рождественский 1990:7-8).
антропоцентрик тамойилларга бўшатиб Гарчи бундай изоҳлар ўзининг реал
бера бошлайди. Мазкур фалсафий асосига эга бўлмаса-да, нарса ва ном
дунѐқарашнинг дастлабки ташаббус- муносабати тавсифида ижтимоий
корлари софистлар бўлиб, улар ўз келишувнинг кун тартибидан ўрин
изланишларини Протагорнинг: "Инсон эгаллаши ва бу борадаги кейинги
жамики нарсаларнинг мезонидир", -деган муҳокамаларда инсон омилининг марказий
фикри атрофидаги моҳият атрофида олиб ўрин эгаллашига сабаб бўлиши унинг
боришади. илмий аҳамиятини белгилайди.
Бундай изланиш натижалари Бинобарин, лисоний тадқиқотларнинг
софистларнинг йирик вакилларидан инсон омили билан боғланиш ибтидоси
бўлган Гермоген натурфалсафий ана шу қарашлардан бошланади. Нарса ва
қарашларни рад этгани ҳолда, "нарса ва ном муносабатини антропоцентрик

40