Page 20 - 3-son 2018 yil

Хорижий филология №3, 2018 йил

ѐндашадилар. Уларнинг наздида, таржима Ахир таржимон ҳеч қандай мотивга,
– ахборот яратиш ва узатиш жараѐнидир ва коммуникатив мақсадга ѐки шахсий
ушбу фаолият индуктив усуллар ѐрдамида истакка эга бўлмасдан туриб, қандай
ўрганилиши лозим. Бундай ѐндашувда фаолият бажара олади?! Мотив – инсонни
нутқ яратилишининг умумий ҳаракатга ундайди, фаолиятнинг ҳар
механизмлари сўнгги ўринда туриши қандай турининг манбаи – мотивдир.
табиий. Бундан ташқари, информация – Шунинг билан биргаликда, мотивнинг ҳар
семиотик йўналишда фақат лисон ва доим ҳам аниқ кўзга ташланмаслигини,
коммуникация ўртасидаги муносабатлар унинг баъзан яширин ҳолда мавжуд
ҳақидаги маълумотлар ўрганилиб, ҳар бўлишини ҳам унутмаслик керак. Бундан
қандай фаолиятнинг марказий элементи – ташқари, инсонни маълум бир фаолиятга
инсон назаридан четда қолади. Фаолият бир неча турдаги мотивлар ундаши ҳам
категориясининг фалсафий тавсифида мумкин. Таржима фаолияти, назаримда,
субъект марказий ўринда туради, чунки бир нечта мотив таъсирида уйғонадиган
такрорланмас нейрофизиологик қобилият фаолиятлардандир, зеро унда
соҳиби бўлган, ижтимоий тизимда қондирилаѐтган эҳтиѐжлар кўлами ҳам
лисоний – маънавий белгилари билан анчагина кенг. Таржимон касбий
намоѐн бўладиган, фаолият юритиш учун фаолиятини ҳаракатга келтирувчи асосий
барча турдаги қобилиятга эга инсонгина мотивлардан бири унинг ижтимоий–
онгли ва самарали фаолият ижрочиси лисоний шахс ролини бажариши ва
вазифасини бажара олади. Таржима инсон мутахассис сифатида маданиятлараро
бажарадиган фаолият турлари қаторига мулоқот пайтида субъектларнинг бир–
киритилар экан, таржимон воқелик билан бирини тушунишини таъминловчи
муносабатга киришиб, унга таъсир лисоний–маданий воситалар, амаллар
ўтказадиган ва маълум бир жамоавий мажмуасини шакллантирилиши ва
эҳтиѐжни қондирадиган субъект сифатида бойитилишидир.
тавсифланиши шарт. Таржимонга бу Айтилганларнинг барчаси таржима
мақомнинг берилиши ушбу касбга хос фаолиятининг ўзига хос лисоний фаолияти
қатор хусусиятларнинг моҳиятини намунаси бўлишидан гувоҳлик беради.
аниқлашга имкон яратиши мумкин. Биринчидан, таржима фаолияти
Таржимоннинг ўзга шахс (аслият таржимоннинг шахсий сифатлари, унинг
муаллифи)нинг коммуникатив режасини лисоний шахс мақомида намоѐн бўладиган
қабул қилиб олиши унинг фаолиятини қобилияти билан боғлиқ. Иккинчидан,
мотив, ижро мақсади каби таркибий билвосита маданиятлараро мулоқот
қисмлардан холи қила олармикан?! шароитида фаолият кўрсатаѐтган
Психологлар таржимоннинг шахсий таржимон, олдиндан тайѐр мотив,
коммуникатив мақсад ва истакларига эга коммуникатив мақсадни қабул қилиши
бўлмаслигини ―идрокли воз кечиш‖ сабаб, аслиятдаги лисоний белгиларни
ҳаракатига йўйишиб, бундай воз кечишни механик тарзда таржима матнига кўчириш
таржиманинг ижтимоий моҳияти, буюртма амалиѐтидан холос бўлиб, аслиятни
бўлиши билан боғламоқчи бўладилар. функционал муқобилликка оид турлича
А.А.Леонтьевнинг таъбирича, кўринишларда трансформациялаш
таржимоннинг ушбу ҳаракати унинг ташвишини кўради. Моҳиятан
―яратувчанлик ва атрофдаги оламда ижодкорлик, яратувчанлик руҳида
кечаѐтган воқеалар, ҳодисалар қатнашчиси бажариладиган бундай фаолият таржимон
имконига эришиши билан боғлиқ‖ эмиш лисоний–тафаккур фаолияти доирасидан
(Леонтьев 2001:289). Машҳур руҳшунос – стереотип–андозали ҳаракатлар ҳам ўрин
тилшуноснинг ушбу фикрига гумоним олиши мумкинлигини инкор этмайди.
борлигини айтмасликнинг иложи йўқ.

19