Page 19 - 3-son 2018 yil

Хорижий филология №3, 2018 йил

ѐндашув тарафдорлари бўлган асосий хусусиятларидан бири унда матн
тадқиқотчилар таржима фаолияти идроки бошқа нутқий фаолият турларидан
тавсифига бироз бошқачароқ ѐндашадилар. бошқачароқ кўриниш олишида намоѐн
Улар билиш назариясига таянган ҳолда бўлади. Зотан, таржимон матнни воқелик
нутқий фаолиятни ахборот узатиш ҳақида ахборот олиш мақсадидан кўра
жараѐни сифатида талқин қиладилар. Улар кўпроқ ушбу ахборотни бошқа тил
таклиф қилинаѐтган моделда ахборот воситасида узатиш ниятида идрок этади.
узатувчи, адресат ва матндан ташқари, Хўш, таржима жараѐнида матнни
объектив ва борлиқ ва унинг инсон онгида тушуниш қандай кечади? Энг аввало,
акс топиш тамойиллари ҳам ўрин айтиш жоизки, матнда ифода топган
эгаллайди. ахборотни оддийгина англаш пайтида
Муаллиф яратган матн олам унинг айрим қисмлари ва жиҳатларини
манзарасини воқелантиришнинг охиригача тушунмаслик ҳолатлари юз
индивидуал шаклидир ва бунда нутқ беради. Шунингдек, ахборотни қабул
субъекти лисоний шахс сифатида намоѐн қилувчи шахсни у ѐки мазмуннинг ифода
бўлади. Матнда тасвирланаѐтган воқелик воситалари қизиқтирмайди. Матн таржима
ҳамда лисоний тафаккур натижалари мақсадида идрок этилаѐтган пайтда эса
матнда турли босқичларда кўриниш ушбу матн тўлиғича ―қайта ишлов‖дан
беради. Воқелик ҳақидаги ахборот ўтади, яъни у нафақат мазмун, балки шакл
депотатив босқичда намоѐн бўлса, жиҳатидан ҳам таҳлил қилинади.
қўлланилаѐтган лисоний воситалар Таржимон учун шакл ва мазмун
структур сатҳда кўриниш беради, муаллиф муносабати муҳимдир ва бу муаллиф
фикрини таркиблаштирувчи бирликлар эса фикри ифода воситаларини имкони борича
мантиқ босқичига оиддир. қайта тиклаш заруратини қондиришга
Ахборот адресати матн, воқелик имкон беради. Бундан маълум бўладики,
тасвирини тайѐр ҳолда қабул қилиб олади. таржима жараѐнида бажариладиган
Матн идроки эса тил ва тафаккур когнитив фаолиятда матн янада батафсил,
муносабати қонуниятларига мос равишда онгли равишда идрок қилиниб, ҳар
кечади. Шунга биноан ахборот узатиш томонлама таҳлилга тортилади.
жараѐни сифатида қаралаѐтган нутқий Шундай қилиб, таржиманинг
фаолият воқелик ҳақидаги нутқий фаолиятнинг ўзига хос тури
маълумотларнинг қабул қилиниши, ақлий эканлиги барча томондан эътироф этиб
ишлов берилиши ва узатилиши билан келинмоқда. Лекин таржима матнининг
боғлиқ ҳолда талқин қилинади (Рябцева яратилиши масаласида тадқиқотчиларнинг
1986:88-90). Таржима ушбу моделда ҳам хулосалари баъзан эътиборли даражада
нутқий тафаккур фаолиятининг алоҳида фарқ қилади. Жумладан, психолингвистик
шакли сифатида қаралади, чунки таржима ѐндашувда лисоний тафаккур
матннинг яратилиши одатдаги ахборот фаолиятининг умумий механизмлари
узатиш жараѐни бўлмасдан, балки тавсифланиб, таржиманинг ҳар қандай
―тиллараро ахборот алмашиш нутқий фаолиятга хос хусусиятларга эга
ҳамкорлигидадир‖ (Ўша асар, 5-бет). эканлиги таъкидланади. Кўрсатилишича,
Машина таржимаси мутахассислари таржима матннинг яратилиши нутқий
ҳам, худди психолингвистлар каби фаолият тамойилларига асосланади ва
таржима пайтида матнни қабул қилиш, таржима фаолияти, худди бошқа нутқий
тушуниш ва қайта яратиш жараѐнларининг фаолият турлари каби, уч босқичли
кечишини тасвирлашга ҳаракат қиладилар, жараѐндир. Бошқача айтганда, таржима
чунки ушбу жараѐнлар нутқий фаолияти тадқиқида умумийликдан
фаолиятнинг ҳар қандай турига хосдир. хусусийликка томон бориш йўли
Аммо таржима фаолиятининг ўзига танланади.
хослиги сабабли ушбу механизмларнинг Автоматик таржима билан машғул
ҳаракати бошқачароқдир. Таржиманинг тадқиқотчилар эса масалага бошқача

18