Page 18 - 3-son 2018 yil

Хорижий филология №3, 2018 йил

ҳам талаб қилинади. Уларнинг фаолият намунаси сифатида қарашни
биринчисида мазмун бирликлари нутқий аввал кичик бир мақолада таклиф қилган
тузилманинг тема-режа қурилишига олима (Зимняя 1978) кейинчалик шогирди
мослашса, иккинчисида мазмун модаллик В.И.Ермолович билан ҳаммуаллифликда
буѐғини олади. Қисқаси, таржимон ўша пайтларда Москва чет тиллар
бажарадиган нутқий – лисоний фаолият институти ҳузурида ташкил қилинган
маънолаштириш (предикация), таржимонлар олий курси тингловчилари
фокаллаштириш (мазмунни асосий ғоя учун мўлжалланган ―Таржима
атрофида умумлаштириш), аслият психологияси‖ ўқув қўлланмасини
интерпретацияси (мазмунни тушуниш) ва тайѐрладилар (Зимняя, Ермолович 1981).
яна қайта маънолаштириш (предикация), Мазкур қўлланма муаллифлари қайд
маънони фаоллаштириш, модаллаштириш этишларича, ҳар қандай рецептив нутқий
ва вербаллаштириш (таржима матнини фаолиятда идрок билан боғлиқ
яратиш) каби амаллардан иборат. Ушбу механизмлар ҳаракатга келса, продуктив
амалларнинг когнитив механизмлари нутқий фаолият эса яратувчан когнитив
асосан ботиний нутқ сатҳида ҳаракатга механизмлардан фойдаланади. Сўзлаш ва
келади. Умуман олганда, ботиний ва ѐзиш фаолияти предметини сўзловчининг
зоҳирий нутқий фаолият босқичлари фикри ташкил қилса, эшитиш ва ўқиш
алоҳида чегарага эга эмас, улар бир фаолияти предмети эса–бошқанинг
пайтнинг ўзида, узлуксиз кечадиган фикридир. Таржиманинг ўзига хослиги
жараѐнлардир. Кодлаштириш ботинда рецептив ва продуктив фаолиятларнинг
юзага келадиган структураларни учинчи кўринишдаги рецептив–продуктив
―текислаштиради‖, зоҳирда намоѐн турга бирикишидадир.
бўладиган хатолар эса нутқий тузилма Аслият матнини англаш пайтида
яратилишининг энг қийин ҳолатларини таркиби бирликлар ўртасида мазмуний–
―ѐритиб беради‖. Шу аснода, ботиний структур боғлиқликлар қайта шаклланади.
нутқ, ҳатто баъзан зоҳирланмасдан қолса- И.А.Зимняянинг таъбирича, матн
да, доимо лисоний воқеланишга тайѐр мазмунини англаш пайтида ахборот
туради (Львов 2000:78; Жинкин 1998:85). меъѐри кенгаяди, чунки унда аслиятда
Дарҳақиқат, лисоний-мантиқий мавжуд бўлган маълумотлар сақланиши
тафаккур нутқий тузилмалар яратилиши ва билан биргаликда англаш ҳаракати
идрок этилиши давомида кечадиган энг давомида эришилган натижа ҳам акс
аҳамиятли когнитив жараѐндир. Инсон топади, масалан у ѐки бу ҳодисалар
интеллектуал фаолиятининг айнан шу умумлаштирилиши, аниқлаштирилиши
поғонасида объектив борлиқ мумкин (Ўша асар, 48 бет). Шунга биноан
ҳодисаларининг энг муҳим алоқа ва эслатилган қўлланма муаллифлари
муносабатлари акс топади. Ҳис этиш, қуйидаги хулосага келадилар: ―таржима–
тасаввур қилиш каби психологик нутқий фаолиятнинг ўзига хос, мураккаб,
кечинмалардан фарқли равишда, тафаккур иккиламчи туридир. Бу фаолият идрок
юритиш–ҳодисаларнинг билвосита акс қилинаѐтган фикрнинг давомсиз равишда
топиши жараѐнидир. ―Лисоний – тафаккур англаб бериш (шаклланиш ва
фаолияти давомида, - деб ѐзган эди шакллантириш) жараѐнидир‖ (Ўша асар,
машҳур психолог Б.Ф.Ломов, - индивидуал 14 бет).
тажриба инсоният томонидан тўпланган Психолингвистлар таржима
чексиз билим манбасига таянади‖ (Ломов фаолиятининг ўзига хослигини
1986:17). жараѐннинг воситали кечишида кўрадилар,
Таржиманинг алоҳида кўринишдаги зеро дастурлаштириш босқичига матнни
нутқий фаолият мақомига эга эканлигини чет (таржима) тилида англаш вазияти
исботлашга катта куч сарфлаган олимлар қўшилади.
қаторига И.А.Зимняя ҳам киради. Машина таржимаси тизими билан
Таржиманинг рецептив–репродуктив машғул ва табиийки, ахборот – семиотик

17