Page 16 - 3-son 2018 yil

Хорижий филология №3, 2018 йил

томондан, таржимон фаолияти маҳсули – маълум пайтда, шароитда ва аниқ
ѐзма ѐки оғзаки матнни англатса, бошқа воситалар иштирокида кечганидек,
томондан, ушбу маҳсулотнинг яратилиш таржима жараѐни тавсифида ҳам
жараѐнини, яъни матнни қандайдир мавҳум категорияларга
шакллантираѐтган таржимон фаолиятига мурожаат қилгандан кўра, когнитология ва
ишора қилади‖ (Латышев 2001:12). психолингвистика соҳаларида синовдан
Таржиманинг нутқий фаолиятининг ўзига ўтган тушунча ва ғояларга амал қилиш
хос тури эканлиги аниқ ва бу фаолият маъқулроқ кўринади.
давомида таржимоннинг вазифаси ўзига Таржиманинг психолингвистик
яраша, у аслиятнинг мунжарижасини тадқиқи йўлларини қидираѐтганлар
ташкил қилувчи мазмунни сақлаб қолиш таржима жараѐнини, А.А. Леонтьевнинг
мажбуриятини олган шахсдир ва шу нутқ яратилиши назариясига таянган
жиҳатдан матн яратишга оид ўз дастурига ҳолда, уч босқичли фаолият кўринишида
эга эмасдек туюлади. Таржимоннинг тавсифлайдилар: ҳаракатларни
эришадиган натижаси аслият муаллифи белгиланган мақсад мўлжалида
кўзлаган мақсадга мувофиқ бўлиши лозим. режалаштириш босқичи, дастурни
Шу сабаб бўлса керак-ки, ―таржима‖ ва бажариш ва режани амалга ошириш
―таржимон‖ тушунчаларининг ҳеч қандай босқичи; назорат босқичи ѐки эришилган
мантиқий фарқсиз қўлланиш ҳолатлари натижани режа билан қиѐслаш. А.А.
тез-тез учраб туради. Жумладан, ҳозиргина Леонтьевнинг бир пайтлар айтган фикри
эслатилган ишда қуйидагиларни ўқиймиз: (―таржима-дастури четдан белгиланган
―таржима, худди бошқа касбий фаолият монологик фаолиятнинг бир туридир‖-
турлари каби, жамиятда маълум бир Леонтьев 1967:169) таржиманинг ўзига хос
вазифани бажаради, яъни ижтимоий нутқий фаолият эканлигини исботлаш
мақсадга йўналтирилади. Профессионал ниятида эслатилиб турилади.
фаолиятнинг ижтимоий вазифаси (бурчи) Таржимоннинг ―четдан‖ оладигани,
унинг энг муҳим белгисидир ва бу албатта аслият матнидир. Бундан
бевосита фаолият моҳиятини белгилайди. чиқадики, таржимоннинг фаолият дастури
Табиийки, бу таржимага ҳам тааалуқли‖ (режаси) ҳам ―четдан‖, яъни аслиятга
(Латышев 2001:14). боғлиқ ҳолда шаклланади. Таржимон
Айтилган фикрга қўшилмасликнинг олдиндан, ―четдан‖ тайѐр матнни қабул
иложи йўқ, берилаѐтган таърифлар қилиб олади ва унинг асосида тайѐрланган
унчалик даражада эътирозли эмас, бироқ ҳаракат дастурини таржима матни
бу таърифу тавсифларда муҳим бир нарса кўринишида воқеликка айлантиради. Шу
назардан четда қолаѐтгандек, аниқроғи– боис, нутқий фаолиятнинг асосий
уларда таржима фаолиятининг туб когнитив бирлиги сифатида айнан
моҳияти, унинг ўзига хослиги ўз аксини матннинг мантиқий-мазмуний образи
топмасдан қолиб кетмоқда. Ҳайронман: қаралади. Аммо матнни қайта яратиш
сиз билан биз бу камчилик ҳақида шароитида ҳаракатга келадиган лисоний
мулоҳаза ѐритаѐтиб, бошқаларга ундан тафаккур дастури ментал ва мазмуний
қутулиш йўлини кўрсата олармиканмиз?! коддир ва унинг лисоний воқеланиши
Ҳар ҳолда, ҳаракат қилиб кўрсак, дашном турлича кўринишга эга. Шунинг учун ҳам
эшитмасак керак. таржимон дастурлаштириш амалини
Таржиманинг алоҳида кўринишдаги бажариш учун даставвал аслиятни
тафаккур фаолияти эканлиги ва бу ўзлаштириши, яъни индивидуал мазмун
жараѐнда ўзига хос таржима амалларининг доирасида идрок этиши ва фақат шундан
бажарилишини тадқиқотчиларнинг асосий сўнг таржима тили лексик–грамматик
қисми қайд этади. Ушбу ҳолатда асосий заҳирасига мурожаат қилишга мажбур.
ўринга, сўзсиз, пайдо бўлган матн эмас, Демак, таржима жараѐнида юзага
балки фаолиятнинг кечиши, таржима келадиган лисоний–тафаккур дастури
жараѐни чиқади. Ҳар қандай жараѐн бошқа турдаги нутқий фаолиятларникидан

15