Page 15 - 3-son 2018 yil

Хорижий филология №3, 2018 йил

Лекин ҳар қандай билингв ҳам кўзга ташланади. Бу эса, ўз навбатида,
таржимонлик қилиш қобилиятига эга предметсиз ѐки объектсиз фаолият
бўлавермайди. Зуллисонайн шахс хомхаѐл эканлигидан дарак беради.
узатилаѐтган ахборотга лисоний кўриниш Фаолият предмети моддий ѐки идеал
беришда бирмунча эркинликка эга, мундарижага бир хилда эга бўлиши
таржима амалиѐтида эса эркинлик мумкинлигини ҳам унутмаслик керак.
чегараланган, чунки таржимон Шундай экан, нутқий ҳаракатларни
ҳаракатлари қабул қилинган қоидалар ва шунинг билан бир қаторда, таржимани
кўламида бажарилади. Демак, таржимон фаоллик назарияси тамойилларига жавоб
икки тилни эгаллаган оддий шахс беришини исботлаш мумкинми?! Бундай
бўлмасдан, балки махсус тайѐргарлик гумонли мулоҳазанинг туғилиши бекорга
ўтаган касб эгасидир ва унинг эмас. Зеро, тилшунослар (айниқса
бажарадиган ҳаракатлари мураккаб структуралистлар) йиллар давомида
кўринишдаги нутқий фаолият лисонни кодлар (белгилар) тизими
натижасидир. сифатида талқин қилишиб, нутқни эса
Таржиманинг фаолият сифатида ахборотни маълум турдаги лисоний
эътироф этилиши ―таржима фаолияти‖ белгилар ва структуралар воситасида
тушунчасининг барча учун таниш кодлаштиришдан иборат эканлигини
бўлишига сабаб туғдиради. Аммо ―таниш уқтиришга ҳаракат қилиб келдилар.
бўлиш‖ ѐки ―моҳиятни англаб етиш‖ бир Аслида, ҳолат бошқачароқ. Машҳур рус
хил нарса эмас. Қизиқ, ―фаолият‖ психологи Н.И. Жинкиннинг таърифига
нималардан иборат экан ѐки унинг ишонадиган бўлсак, ―нутқ бир
концептуал маъноси нимани англатади? ҳамсуҳбатнинг маълум бир фикрни
Махсус адабиѐтларга мурожаат қиладиган етказиш ва мазмуний таъсир ўтказиш
бўлсак, ―фаолият‖ тушунчасининг мақсадида иккинчисига нисбатан
субъектнинг объектга таъсир кўрсатиш бажараѐтган ҳаракатидир‖ (Жинкин
мақсадида, режа асосида бажарадиган 1982:18). Бундан маълумки, нутқий
онгли ҳаракатлари мажмуаси кўринишида фаолият бажарилишида асосийси лисоний
талқин қилинишини сезамиз. Демак, белги эмас, балки ушбу белгилар
фаолият қандайдир бир бўшлиқда юзага воситасида узатиладиган ѐки
келмайди: унга киришиш учун мотив уйғотиладиган ментал маҳсулот –
туртки бериши, мақсад туғилиши, муҳит фикрдир. Нутқий фаолиятда мақсад
пайдо бўлиши шарт. Фаолият самарага эришилганлик даражаси ҳам худди шу
олиб келиши учун ҳаракат дастури ментал маҳсулот кўламида белгиланади.
тузилиши ва уни ишга солувчи воситалар, Бошқача айтганда, узатилган лисоний
механизмлар мавжуд бўлиши талаб ахборот тингловчида ҳам бир хил фикрни
қилинади. Худди шу воситалардан уйғотса, субъект нутқий фаолияти
фойдаланиш оқибатида натижага кўзланган мақсадга эришади.
эришилади, яъни моддий ѐки маънавий Таржиманинг нутқий фаолият
маҳсулот юзага келади. Фаолият жараѐни турлари қаторига киритишга ҳалақит
марказида субъект, яъни унинг ижрочиси бераѐтган нарса таржимашуносликда
туради, субъектсиз ҳеч қандай фаолият иккита тадқиқ предмети ажратилиши
тури бажарилмайди. Бундан ташқари, билан боғлиқ. Буларнинг биринчиси
фаолият маълум бир объект сари таржима жараѐни бўлса, иккинчиси ушбу
йўналтирилади. жараѐн маҳсули – матндир. Ҳар ҳолда,
Равшанки, фаолият субъектнинг ҳозирги пайтда таржиманинг ўзига хос
предмет олами билан муносабатга (нуқий) фаолият эканлиги ҳеч кимда гумон
киришувининг динамик, ҳаракатдаги туғдирмаса керак. Буни таржима
тизимидир. Шунга биноан, фаолият ҳодисасига берилаѐтган таърифлардан ҳам
ҳодисасининг асосий хусусиятлари илғаш мумкин. Масалан, Л.К.
субъектнинг предмет билан муносабатида Латышевнинг таъбирича, ―таржима, бир

14