Page 62 - 3-son 2018 yil
P. 62
Хорижий филология №3, 2018 йил
Авж тутуб шуълаи жабборлиқ, муқаййад қофия етти (муқаййади
Мавж уруб лужжаи қаҳҳорлик мужаррад, муқаййа-ди муассас, таъсисли
«Сабъаи сайѐра» достонидаги ва дахилли муқаййад, ридфи аслийли
Ҳайратда вуҳуш ваҳшатимдин, муқаййад, ридфи муфрадли муқаййад,
ридфи мураккабли муқаййад, қайдли
Меҳнатда туюр меҳнатимдин муқаййад) турга, мутлақ қофия эса 25 хил
байтларидаги қофиялар шу хилдадир [6, (мужаррад, таъсисли, таъсисли ва
26]. дахилли, ридфи аслийл, ридфи муфрадли,
Гадоий лафзий санъатининг ридфи мураккаб, кайд, хуружли, таъсис ва
аҳамиятли жиҳати шундаки, ижодкор сўз хуружли, таъсис, дахил ва хуружли, ридфи
бўғинларини тенг миқдорда қўллаши аслий ва хуружли, ридфи мураккаб ва
билан ажралиб туради. хуружли, кайдвахуружли, мазидли, таъсис
Чун гашт учун отландинг, аѐ сарви ва мазидли, таъсис, дахил ва мазидли,
равоним, ридфи аслий ва мазидли, кайд ва мазидли,
Етти ети гардунға манинг оҳу ридфи мураккаб ва мазидли, нойирали,
фиғоним [4, 229]. таъсисли ва нойирали, таъ-сис, дахил ва
Ёки: нойирали, кайд ва нойирали, ридфи аслий
Эй наъими нози оламдин манга ва нойирали, ридфи мураккаб ва нойирали)
дилдор умид, тасниф қилинади.
Дилраболарнинг ичинда жонума Кўриниб турибдики, Шарқ мумтоз
дийдор умид [4, 147]. қофия назарияси ўз характери жиҳатдан
Шеърнинг ҳар бир мисраси охиридаги жуда ҳам мукаммал фонетик тизимдир.
оҳангдош сўзларнинг қўлланилиши - Бинобарин, замонавий шеъриятдаги қофия
қофия саналади. ―Қофия ва унинг турлари, ҳам мазкур назария асосида тадқиқ
таркибий тузилиши шарқ поэтикасида қилинса, мақсадга мувофиқ бўларди [5,
алоҳида фан - «Илми қофия»да 317-318]. Гадоий услубида ғазалларининг
ўрганилган. Бу назария қофия таркибини аксарияти тўлиқ қофияланиш тизимига
фонетик жиҳатдан тўлароқ текширишда эгадир.
катта имкониятларга эга. Унга кўра қофия Ул малаксиймо санам, гар ҳур
равий (луғавий маъноси туяга юк эмастур ѐ парий,
боғлайдиган арқон, истилоҳий маъноси эса, Пас недур бу насли одамдин
қофияни ташкил этув-чи асосий унсур) анинг юз ѐ барий? [4, 163].
ҳарфидан- товушидан иборат. Масалан, Қофия шеър интонациясида, ритмик
«вафо» ва «жафо» сўзларидаги о товуши, таркибида, синтактик бирлигида, банд
«вафодор» ва «жафодор» сўзларида эса, р тузилишида муҳим вазифа бажаради, у
товуши равийдир. Қофия назариясига шеърий нутқни оҳангдор ва таъсирли
кўра, қофияда равийдан ташқари яна қилишга хизмат этади, мисраларнинг
саккизта унсур бўлиб, булардан тўрттаси- ѐдланишини осонлаштиради.
ридф, қайд, таъсис ва дахил равийдан Ҳар нечаки сентек менга дилдор
олдин, тўрттаси- васл, хуруж, мазид ва топилмас.
нойира равийдан кейин келади. Мендек сенга ҳам ѐри вафодор
Мумтоз поэтикага кўра, қофия иккита топилмас [4, 134].
асосий гуруҳга - муқаййад (ўзакнинг ―Мумтоз шеъриятимиздаги қофия
оҳангдошлигига асосланган) ва вамутшқ анчагина ҳолатларда радиф билан
(қўшимчали сўзлар оҳангдошлиги) биргаликда қўлланиб келган. Радиф ―изма-
қофияларга ажратилади. из келувчи‖ маъносини ифодаловчи сўз
Муқаййад қофия равий, таъсис, ридф, бўлиб, адабиѐтшуносликда қофиядан сўнг
қайд, дахил каби унсурлардан, мутлақ келиб айнан такрорланувчи сўз ѐки сўзлар
қофия эса васл, хуруж, мазид, нойира бирикмасини англатади. Радифлар шеърда
сингари узвларни ўз ичига олади. Ушбу ифодаланаѐтган етакчи фикрни таъкидлаш,
унсурларнинг қўлланишига нисбатан ўқувчи эътиборини асосий ғояга жалб этиб
61
