Page 43 - 3_2019
P. 43

Хорижий филология  №3, 2019 йил


            бирига  мутаносиб  эмас.  И.В.  Арнольд                      7.  Буйруқ  сўроқ  тузилмалар  (7%).
            риторик          саволларни          услубий        Сўроқ  нутқий  тузилманинг  талаффуз
            транспозициянинг  бир  шакли,  (Арнольд,            этилишининг  мулоқот  мақсади  илтимос
            1973,  200)  деб  таъкидласа,  В.  Бейнхуар         қилиш, маслаҳат бериш, танбеҳ билдириш
            испан тилидаги риторик саволларни сўроқ             кабиларни      акс     этганидек,     айрим
            шаклини олган инкорни билдирувчи ундов              вазиятларда  айнан  буйруқ  иллокуциясига
            гапга тенглаштиради (Beinhauer,1968, 177-           эга   бўлади.    Ушбу     ҳолатни     асосан
            178).  Эскандел  риторик  саволлар  кетма-          суҳбатдошларнинг       ижтимоий     мақоми,
            кетлигини  ―онг  оқими‖  йўналишидаги               мансаби,    ѐши,    мулоқот     доирасидаги
            асарлар  қаҳрамонларининг  нутқида  ҳис             мавқеи  тенг  бўлмаган  вазиятларда,  яъни
            туйғуларнинг  жўш  уришини  кўрсатиб                вертикал мулоқотда кузатишимиз мумкин.
            беришга,  тингловчини  фикрлашга  ундаш             Масалан,  директорнинг  ѐш  журналистга
            ниятида  ишлатилади,  деб  таъкидлайди              йўналтирилган  қуйидаги  нутқий  актини
            (Escandel 2000: 274). Қиѐсланг:                     олсак:
                   El Cuarenton. Pero... como cuarenton                  Director  (empujando  al  Joven
            comoyo,  empezar  ahora,  otra  vez,  con  los      Aspirante  hacia  la  calle.)  ¿Usted  qué  hace
            libros?  Eso  es  una  exageracion.  Ademаs,        aquí? (Olmo 352).
            para  que  necesita  el  pais  a  tanta  gente               Ушбу       мисолда        директор
            estudiando?  (Teatro,  272).Муаллифнинг             журналистнинг  бу  ерда  нима  иш  билан
            қўйилган     муаммога     нисбатан    фикри         машғуллигига қизиқмаяпти, балки унга бу
            риторик савол орқали шакллантирилади ва             ердан  ―туѐғини  шиқиллатиш‖га  буйруқ
            кейин чиқарилган хулоса баѐн этилади:               бераяпти. Шунга ўхшаш яна бир вазиятни
                   ¿Qué  puede  impedirmelo?  ¿Acaso  a         қараб чиқсак:
            costa  de  esfuerzos  sobrehumanos  у  muchas            Lo que quiero saber, hijo – alzó la voz -,
            reincidencias  no  se  logra  lo  que  se  quiere?   es ¿qué hace esta señorita en mi casa? – el
            Mala cosa seria creer lo contrario… (Noche,         viejo quedó mirando al suelo.(Ulloa 2001: 17)
            86).                                                     Юқоридаги  нутқий  тузилмада  ҳам
                     Бундан       ташқари,       риторик        Антонионинг  дадаси  археолог  хонимни
            саволлардан     муаллиф      ўзи    ва   уни        уйидан ҳайдамоқчи бўлаяпти. Айнан ушбу
            тинглаѐтган  аудитория  учун  қизиқ  бўлган         нутқий  тузилманинг  дўстона  муҳитда
            мавзуга     эътибор     қаратиш      ниятида        талаффуз  этилиши,  унинг  иллокутив
            фойдаланади.          Ушбу          вазиятда        маъносини        туб     маънода,       яъни
            тингловчидан  жавоб  эшитиш  мақсади                адресантнинг     нима    қилиб     юришини
            кўзланмаган,  чунки  жавоб  муаллифга               билишга  қизиқишини  билдиради.    Демак,
            маълум  ва  у  буни  тингловчиларга  ҳам            нутқий актнинг иллокутив мақсади ҳақида
            ѐритиб беришга интилади. Масалан:                   матндан  ташқарида    хулоса  чиқариш
                  ¿Qué  decisiones?  ¿Qué  leyes?  ¿Qué         ноўрин эканлигига гувоҳ бўлиб турибмиз.
            estrategias  у  acciones  podemos  у  debemos       Яна бир мисол:
            impulsar  para  superar  esta  coyuntura                     ¿Y yo qué, по tengo boca? (Manuel
            delicada    que   afecta    la   solidez,   la      duda.) No vas a dejarme sin comer. (Camps
            permanencia  у  la  estabilidad  del  sistema       34).
            democratico  en  la  Region?  (Humberto  Cell                Ушбу  мисолда  ҳам  билвосита
            1995: 81).                                          буйруқ  прагматик  маъноси  (―менга  овқат
                     Шуни      таъкидлаш      ўринлики,         бер!‖  импликатураси)  ифодаланганини
            риторик  саволлар  доим  ҳис-туйғуларга             фақат  мулоқот  матнига  таянган  ҳолда
            тўла  бўлади  ва  тингловчига  таъсири  бир         тушуниш мумкин.
            хил даражада кучли ҳисобланади:                              Қизга     тегажоғлик     қилаѐтган
                     ¿Que  se  hace  con  la  sinceridad,  la   эркакка  куч  ишлатиб,  қизни  қўйиб
            honestidad, la virtud? Muchas cosas, pero no        юбориш          буйруғини          мулойим
            arte (Ab., 317).                                    билдираѐтган йигитча:




                                                            42
   38   39   40   41   42   43   44   45   46   47   48