Page 40 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

сўроқ-илтимос; сўроқ-таклиф ва риторик нутқий тузилма ҳисобланади. Танбеҳ
саволлар. маъносидаги сўроқ нутқий бирликларни
1. Сўроқ - таъкид (8,5 %). қараб чиқиш жараѐнида уларнинг
Таъкидлашни ифодаловчи саволларда ифодаланиши билан боғлиқ баъзи бир
шакл ва мазмун бир бирига номутаносиб қонуниятларни ажратиш мумкин –
бўлади: шакл жиҳатдан савол, аммо саволларнинг кўп қисми умумий ва махсус
мазмун жиҳатдан ахборотни ифодалайди. сўроқлар шаклида ифодаланган.
Таъкид сўроқларни қараб чиқиш Дизъюнктив сўроқ гаплар ҳам анча кам
жараѐнида биз шунга амин бўлдикки, учрайди. Танбеҳ маъносидаги алтернатив
уларнинг кўп қисмини махсус олмошли сўроқлар тадқиқот доирасидаги матнларда
сўроқлар (65%) ташкил этади. учрамади, аммо бу уларнинг умуман
¿Cuántas veces había visto aquel manto мавжуд эмаслигидан далолат бермайди.
y cuántas se había preguntado por el Fanny. (Sentándose en la cama.)
significado de ese misterioso y recurrente Pero... ¿No podés ser un poco más
personaje? (Ulloa 2001: 32) considerado con tu madre?... ¡A esta hora
Шунингдек, махсус сўроқлар ичида estoy como una zombi! (Rovner 44).
инкор мазмунидаги мисоллар етарлича кўп Ушбу нутқий тузилмада ўғли уни
учрайди. Эга вазифасида кўп ҳолларда 1- ҳоли жонига қўймай эрталабдан
шахс бирликдаги олмошларга дуч келамиз. уйғотганидан норози бўлган онанинг
Кесим кўпинча ҳозирги оддий замонда танбеҳи ифодаланган. Бу сўроқ тузилма
келади: орқали она ўғлини унга раҳми
¿Y ahora qué hacía? ¿Quién podía кемаслигидан шикоят қилмоқда.
ayudarla? (Ulloa 2001: 47) Шуни ҳам алоҳида таъкидлаш
¿No sería mejor que te levantaras? керакки, танбеҳ сўроқ тузилмаларда
No sabemos a que hora llegará...(Marsé 233) кўпинча инкор воситаларининг иштироки
Ушбу турдаги саволларни қараб ҳам кузатилади:
чиқиш жараѐнида уларнинг баъзилари ―ўта Pero tía ¿no se pone usted el
билвосита‖ ифодаланганини кўришимиз sombrero?(Casta 2006: 26)
мумкин. Масалан: Pero ¿por qué no da usted parte á la
¿Qué puede ser mejor que tener mucho policía?(Licenciado, 2006-II: 38)
dinero? (Ulloa 2001: 65) Шунингдек, ҳис-туйғуларнинг
Ушбу нутқий тузилманинг туб жўшқин ифодасини билдириш мақсадида
маъноси Nada es mejor que tener mucho бир нечта сўроқ тузилмаларнинг кетма-кет
dineroни иллокув акт сифатида талқин шакллантирилган ҳолларини ҳам кузатдик.
қилиш нотўғри ҳисобланади. Чунқи у Ушбу ҳолда ҳар бир сўроқ гапни алоҳида
мулоқот вазиятидан келиб чиққан ҳолда эмас, балки барча саволларни бир бутун
киноя тусини олган бўлиши мумкин. тузилма сифатида қараб чиқиш мақсадга
Жиноятчи Хосенинг барча пулларини мувофиқ бўлади деб ўйлаймиз.
ўғирлаб, унга тўппончани тутаѐтиб Tío Rufo… quiere usted estarse
айтилган ушбу нутқий тузилманинг асл quieto? – Quieres tú dejarme el pie?
маъносини – ―жуда ҳам бадавлат (Vera 2006: 12)
бўлишнинг қувонарли жойи йўқ, бир пасда Ушбу мисолда холасининг тинмай
пулларингдан ҳам, жонингдан ҳам нолишидан норози бўлган қиз, унга танбеҳ
айриласан‖ – тарзида интерпретация бермоқда.
қилиш ўринлидир. Кўриб турганимиздек, Умуман олганда, танбеҳнинг бу қадар
ушбу мисолда сўроқ ва киноя бирлашиб, кўп ҳолларда билвосита сўроқ тарзида
юқорида таъкидлаганимиздек, ―ўта шакллантирилиши шундан далолат
билвосита‖ нутқий актни шакллантирган. берадики, испан тили соҳибларининг
2. Сўроқ-танбеҳ (15 %). Танбеҳ – кўпчилиги танбеҳни бевосита
норозилик билдириш, гина қилиш, айблаш воқелантиришни афзал кўришмайди.
маъноларини назарда тутиб айтилган Ҳаттоки баъзи пайтларда мулоқот

39