Page 39 - 3_2019
P. 39

Хорижий филология  №3, 2019 йил


                   Ушбу         назарияга        биноан,        сўроқ гапларни фаолиятга ундовчи нутқий
            мулоқотнинг  асоси  алоҳида  сўзлар  ѐки            конвенциялар  сифатида  қараб  чиқиш
            лисоний  бирликлар  эмас,  балки  маълум            таклиф қилинган (Цурикова, 2001:57).
            натижага  эришиш  мақсадида  бир  қатор                    Perdona,  Montse,  ¿Por  qué  no  me
            мулоқот вазифаларини амалга оширадиган              cuentas que te pasa?
            нутқий                       ҳаракатларнинг                Por  favor,  no  bromees,  estoy  muy
            мужассамлигидадир.        Ж.      Остиннинг         harta. (Marsé 103)
            тарафдорлари  нутқий  актларнинг  янги                     Otra  cosa  que  quería  decirte:  ¿por
            қирраларини очиб бердилар. П. Грайснинг             qué  no  haces  amistad  con  esa,  la  de  la
            нутқий  тузилмада  талаффуз  этилган  ва            pensión, ahora al salir...? (Marsé 64)
            назарда  тутилган  мантиқий  мазмунни                      Oye, ¿no nos hemos visto antes?
            ажратиш  тўғрисидаги  фикрлари  муҳим                      No.
            аҳамият  касб  этади.  Натижада  нутқий                    Juraría  que...  A  ver,  ¿te  importa
            актларни      бевосита      ва    билвосита         sonreír otra vez? (Marsé 42)
            гуруҳларга  ажратиш  имконияти  пайдо                      ¿Me servís un whisky? (Rovner 62)
            бўлди.  Пол Грайснинг ғоялари билвосита                    ¿Me  ayudas  a  cerrar  la  maleta?
            нутқий актлар бобида жуда ҳам аҳамиятли             (Marsé 284)
            деб топилди. Масалан,  ¿Puedes alcanzarme                  Шуни алоҳида таъкидлаш керакки,
            la sal? нутқий тузилмасининг туб маъноси            испан      тилида     фаолиятга       ундаш
            савол  тарзида,  Sí  ѐки  No  жавобини  талаб       мақсадида,  сўроқ  гаплар  ўзбек  тилидан
            этади. Лекин кундалик мулоқотимизда биз             фарқли  ўлароқ,  кўпинча  ижобий  шаклда
            ушбу  нутқий  актни  илтимос  сифатида              ифодаланади.  (Масалан  ¿Me  ayudas  a
            қўллаганимиз,         унинг       билвосита         cerrar  la  maleta?  –  Чемоданни  ѐпишга
            ифодаланганидан дарак беради.                       ѐрдам  бермайсизми?)  Ушбу  мақсадда,
                   Нутқий        актнинг      билвосита         шунингдек,  феълсиз  ифодаланган  гаплар
            ифодаланганлигини  билиш  учун  нутқий              ҳам ишлатилади;
            мулоқотнинг      умумий     тамойилларидан                 ¿Algo de tapas? (Marsé 96).
            хабардор      бўлиш,      умумий       ―фон‖               Шундай      бўлса-да,    тингловчини
            билимларга  эга  бўлиш  ва  оқилона  хулоса         фаолиятга  ундаш  мақсадида  инкор  сўроқ
            чиқариш қобилиятига эга бўлиш лозим.                тузилмалардан  фойдаланиш  ҳоллари  ҳам
                    Директив нутқий актларнинг сўроқ            тез-тез учраб туради:
             гаплар  билан  ифодаланиши  фаолиятга                     No sería mejor que te levantaras? No
             ундашнинг         хушмуомала         тарзда        sabemos a que hora llegará(Marsé 233)
             шакллантирилиш        усулларидан      бири              Таклиф     қилинган     гуруҳлар    ва
             ҳисобланади.  Аммо  таҳлил  қилинган               классификацияларни        инобатга     олган
             мисолларда шуни кузатдикки, баъзан улар            ҳолда,  биз  билвосита  ифодаланган  сўроқ
             аксинча  нутқий  тузилмага  қўпол  тус             нутқий     тузилмаларнинг      сўзловчининг
             беришга  ҳам  хизмат  қилади.  Ушбу                мулоқот     мақсадига     асосланган    янги
             ҳолатни  асосан  сўроқ  шакли  воситасида          таснифини  таклиф  этамиз.  Ушбу  ѐндашув
             ифодаланган буйруқ иллокутив актларида             ―мен     сенинг     шуни     бажаришингни
             кузатиш     мумкин.    Директив     нутқий         хоҳлайман‖ прагматик маъносининг испан
             актларни  мулоқот  матнида  билвосита              билвосита  мулоқотида  ифодаланишининг
             воқеланишига      хизмат    қилувчи     энг        ўзига  хос  жиҳатларини  ойдинлаштиришга
             оммалашган  усуллардан  бири  сўроқ                хизмат қилади.
             гаплар  ҳисобланади.  Баъзи  тадқиқотларга               Испан         бадиий         адабиѐти
             биноан,    бу     ҳолат    30%     ни     ва       матнларининг  таҳлили  натижасида,  биз
             директивларнинг       маълум     турларида         шундай  хулосага  келдикки,  билвосита
             ҳаттоки  80%  ни  ташкил  этади  (Беляева          нутқий  акт  вазифасида  келган  сўроқ
             1992).    Уларнинг  бу  қадар  кенг  миқѐсда       нутқий  тузилмаларни  еттита  гуруҳга
             систем    семантикасига     мос    равишда         ажратиш мумкин: cўроқ – таъкид; сўроқ –
             ишлатилмаслигини инобатга олган ҳолда,             буйруқ;    сўроқ-танбеҳ;    сўроқ-маслаҳат;



                                                            38
   34   35   36   37   38   39   40   41   42   43   44