Page 38 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

Сўзловчининг билим доирасини (puedes, podrías, pudieras) hacerme un
кенгайтириш - сўроқ лисоний favor?; ¿Me quiere (s) hacer un favor?
бирликларнинг асосий мақсади бўлиб, Сўроқ гапларнинг гносеологик
ушбу мақсадни амалга ошириш, жараѐнларда ўзига хос когнитивлик ва
тингловчини ахборот беришга ундаш долзарбликни касб этиши кўплаб
ҳаракатида намоѐн бўлади. Аммо бу унинг тадқиқотчи олимлар диққати марказига
ягона мақсади эмаслигини кўрсатиб тушишига сабаб бўлди. Ҳатто Аристотель
берувчи янги нуқтаи назарлар нутқий ҳам сўроқни ―билиш ва мантиқий
актлар назариясининг ривожи заминида тушунишнинг муҳим воситаси‖ деб атаган
вужудга келди. эди (Аристотель 1978:529). Сўроқ лисоний
Сўроқ нутқий бирликлари, уларнинг бирликлар, хусусан риторик саволлар ҳис-
семантик жиҳатлари, нутқда ифода ҳаяжонни ифодаловчи муҳим восита
топишининг ўзига хос хусусиятлари ҳисобланади. Испан нутқий этикетини
қадимдан тадқиқотчи олимларнинг сўроқ нутқий тузилмаларисиз тасаввур
эътиборини тортиб келган. Ҳаттоки қилиш қийин, деб таъкидлаган Фирсова
Арасту ҳам баҳс мунозараларда саволнинг (Фирсова, 2000: 153) ва биз ҳам бу фикрга
ўрни аҳамиятли эканлигини таъкидлаган. шубҳасиз қўшиламиз. Шу сабабдан бу
Э.Лосано "Materiales para la historia de la муааммога тўхталмасдан ўта олмадик ва
interrogacion en la gramatica castellana" сўроқ нутқий бирликларининг мулоқот
тарихий лингвистик очеркида Гонсало матнида бирламчи интенциясидан келиб
Koppeacни (Gonzalo Correas) саволларга чиққан ҳолда уларни тавсифлашга аҳд
бутун бир бобни бағишлаб уларни қилдик. Албатта, ҳозирги кунда сўроқ
биринчилардан бўлиб ѐритиб берган гаплар бўйича бир қатор ишлар олиб
муаллиф деб эътироф этди. Висенте борилган: испан сўроқ гапларининг
Сальва (Vicente Salva) "Gramatica de la дескриптив таҳлили (Fernandez Ramirez,
lengua castellana segun ahora se habla" 1959; Ру, 1971), испан тили сўроқ нутқий
(Paris, 1830) рисоласида эса сўроқларни тузилмаларининг фонетик жиҳатлари ва
турли туманлигига эътибор бериб, уларни талаффузи борасида (Navarro, 1966), испан
қуйидаги гуруҳларга ажратади: ва француз тили сўроқ тузилмаларининг
- Ахборот талаб қилувчи саволлар; қиѐсий ва чоғиштирма тадқиқотлари
- Инкор сўроқлар; (Dabrowska, 1973; Засыпкин 1999), аммо
- Ижобий жавоб талаб этувчи имплицит испан тилидаги сўроқ нутқий актларининг
инкорлар; мулоқот матнида воқеланган бирламчи
- Эмфатик сўроқлар; интенциясига таяниб таснифланишини
- Ҳайратланишни ифодаловчи саволлар учратмадик.
(Lozano 1978: 65). Тилшуносларнинг аксарият қисми
Испан тили соҳиблари харакатга билан биргаликда Серл ҳам сўроқ нутқий
ундовчи воситаларни воқелантиришда тузилмаларни директив нутқий актлар
ўзбекларга нисбатан кўпроқ бевосита эмас, қаторига киритади. Унинг таъкидлашича,
балки билвосита лисоний воситаларга ―сўроқ нутқий тузилмалари директивлар
мурожаат этишади. Бирон бир ҳаракатни синфига мансуб, чунки улар сўзловчини
бажаришни илтимос қилиш қўп ҳолларда фаолиятга, яъни жавоб нутқий актини
оммалашган сўроқ иборалар орқали favor талаффуз қилиш ҳаракатига ундайди‖
сўзи ѐрдамида амалга оширилади. Испан (Searle 1976: 53). Бошқа файласуфнинг
тилида гаплашувчи халқлар орасида изоҳича ―Бир қатор фаразларга таянган
қуйидаги савол нутқий тузилмаларидан ҳолда, шуни таъкидлаш лозимки,
фойдаланиш одат тусига кириб қолган: : саволларнинг мантиқий шакли қуйидагича
¿Le (te) puedo pedir que + subj; ¿Puedo + бўлиши лозим: Менга ... ни айтишингни
infinitivo?; ¿Me podría(s) + infinitivo?; ¿Me сўрайман, аммо Мен сендан ... ни
deja(s) ...?;¿Me hace/haría (haces/harías) un бажаришингни сўраяпман тарзида эмас.
(gran) favor?; ¿Puede/podría, pudiera

37