Page 33 - 4-2017

Хорижий филология. №4, 2017 йил

Ж.Ш.Джумабаеванинг ишларида ҳам қатори аъзолари қатнашган: баландлик –
кузатиш мумкин. тепалик – қир – адир – тоғ – чўққи.
Фразеологик бирлик сифатида Миқдорни билдирувчи сон сўз
мақоллар ҳам ўз таркибида градуонимик туркуми ўз ҳолича даражаланишни ўзида
муносабатларни сақлайди. Айнан ўзбек намоѐн қилади. Сонлар қатнашган
тилида уларнинг миқдори 100 тадан кўп мақоллар ўзбек тилида кўпчиликни
эканлиги тадқиқотимиз давомида ўз ташкил этади:
исботини топди. Бир калнинг ҳийласи қирқ кишини
Бирлашган дарѐ бўлар, тарқалган чарчатар.
ирмоқ бўлар. Яхши отга бир қамчи, ѐмон отга
Ҳамжиҳатлик тўғрисидаги мазкур минг қамчи.
мақолда дарѐ ва ирмоқ сўзлари табиий сув Ўғрининг ўзи – битта, кўзи – юзта.
ҳавзаларининг ҳажм белгиси семаси Бирники мингга, мингники –
асосидаги градуонимик қаторнинг туманга.
градуонимлари бўлиб, мазкур Яхши бир тавба қилади, ѐмон – юз.
градуонимик қаторни қуйидагича Минг ѐвдан бир душман ѐмон.
келтириш мумкин: кўл – ирмоқ – дарѐ – Мақоллар ўзида халқнинг
денгиз – океан. маданиятини, урф-одатларини ва ўзига хос
Ўт билан ўйнашмоқ тентакнинг тушунчаларини намоѐн қилгани сабабли,
иши, юрт билан ўйнашмоқ аҳмоқнинг иши. уларни бир тилдан иккинчи тилга таржима
Ушбу мақолда эса ақлан сустлик қилиш жараѐнида уларнинг иккинчи бир
даражасини ошиб бориши қаторидан тилдаги муқобилини (эквивалентини)
(гўсхўр – тентак – аҳмоқ – нодон) жой топиш таржима жараѐнидан кутилган
олган тентак ва аҳмоқ градуонимларини натижани бера олади. Ўз навбатида бирор-
кўриш мумкин. бир мақолнинг бошқа тилдаги муқобили
Дангасанинг иши битмас, ѐз келса унинг семантик, стилистик ва
ҳам қиши битмас. лингвопрагматик хусусиятларини ҳисобга
Ёз бор, қиш бор, дангасада на иш олган ҳолда танланади. Ўзбек тилидаги
бор. градуонимик муносабатларга эга
Ёз бўйи ѐтар, қиш бўйи қотар. мақолларнинг инглиз тилидаги
Дангасалик ҳақидаги мазкур муқобилларида ҳар доим ҳам
мақолларда циклик (айланма) градуонимик градуонимлар мавжуд бўлавермайди. Буни
қаторнинг аъзолари қатнашган: қиш – юқорида кўриб чиқилган ўзбек
баҳор – ѐз – куз. Мазкур циклик мақолларининг инглиз тилидаги
градуонимик қаторнинг барча аъзолари муқобиллари мисолида кўриш мумкин:
юқорида келтириб ўтилган мақолларда Бирлашган дарѐ бўлар, тарқалган
кўрсатилмаган бўлсада, уларнинг ирмоқ бўлар. – Better lose a jest than a
мазмунидан тушиб қолган friend.
градуонимларни ҳам тушуниб олиш Ўт билан ўйнашмоқ тентакнинг
мумкин. Фасллар кетма-кет келиши иши, юрт билан ўйнашмоқ аҳмоқнинг иши.
сабабли уларнинг ҳар бирини келтириб – Give a fool rope enough, and he will hang
ўтилиши шарт эмас, қишнинг келиши himself.
ундан кейин баҳор, ѐзнинг келиши эса Дангасанинг иши битмас, ѐз келса
ундан сўнг куз келишини англатади ва ҳам қиши битмас. – A lazy sheep thinks its
мақолларда икки фаслнинг берилиши wool heavy.
тўлиқ йилга тенг вақтни англата олади. Ёз бор, қиш бор, дангасада на иш
Қимирлаган қир ошар, тиғизлаган бор. – Idle folks lack no excuses.
тоғ ошар. Ёз бўйи ѐтар, қиш бўйи қотар. –
Бу мақолда ернинг баландлиги Idleness rusts the mind.
ошиб бориши бўйича даражаланган табиий Қимирлаган қир ошар, тиғизлаган
ер ландшафти турларининг градуонимик тоғ ошар. – No pain, no gain.

32