Page 31 - 4-2017

Хорижий филология. №4, 2017 йил

ГРАДУОНИМ КОМПОНЕНТЛИ ЎЗБЕК ХАЛҚ МАҚОЛЛАРИ ВА УЛАРНИНГ
ИНГЛИЗ ТИЛИДАГИ МУҚОБИЛЛАРИ

Джумабаева Ж.Ш.,
ЎзМУ фил.ф.д., доц.,
Абдуллаева Н.Э.,
ЎзМУ таянч докторанти

Калит сўзлар: градуонимия ҳодисаси, семантик ҳамда стилистик, синонимия,
антонимия, омонимия, полисемия, гипонимия.

Тилнинг мураккаб бирликларидан А.Мусоқулов (1989) ва бошқалар),
бири бўлган мақол ўзига хос хусусиятлари уларнинг бошқа (шу жумладан, инглиз,
билан бошқа фразеологик бирликлардан рус, форс, немис) тиллардаги муқобиллари
ажралиб туради. Бошқа тил бирликларида билан бирга қилинган нашрлари (У.Повали
айнан мақолдаги каби семантик хилма- (1975), Н.Гацунаева (1988), М.Содиқова
хиллик, халқ маданиятини яққол ўзида (1993, 2005), К.М.Кароматова ва
намоѐн қилувчи культуремаларнинг Ҳ.С.Кароматов (2000), Ш.Мирзо (2000),
мавжудлиги, стилистик бўѐқдорлик ва Ҳ.Иброҳим (2002), М.Абдусаматов,
лингводидактик хусусиятларни учратиш Ф.Хамидхонова (2006) ва бошқалар) чоп
қийин десак хато бўлмайди. Мақол жаҳон этилган бўлиб, бу тўпламлар ўзбек
тилшунослигида кўплаб илмий тадқиқот тилидаги кўплаб мақолларни ўз ичига
ишларининг объекти бўлган ва унинг қамраб олган. Ўзбек халқининг нутқида
семантик, стилистик, структур ҳамда турли-туман мақолларни тез-тез учратамиз
лингвомаданий хусусиятлари ўрганилган ва ҳар гал улардаги маъно бўѐқдорликнинг
ва ҳали-ҳануз ўрганилмоқда. Лекин такрорланмас кучини ҳис қиламиз.
мақолларнинг таркибидаги градуонимик Тилшунос олимлар Т.Мирзаев,
муносабатлар янги мавзу бўлиб, мазкур A.Мусоқулов ва Б.Саримсоқов томонидан
мақолада ушбу мавзу ўзбек халқ 2005 йил чоп этилган ―Ўзбек халқ
мақоллари таркибида мавжуд градуонимик мақоллари‖ [2] тўпламининг қайта
муносабатлар ва уларнинг инглиз тилидаги тўлдирилган нашрида ўзбек тилидаги
эквивалентлари мисолида кўриб чиқилади. мақоллар 70 га яқин мавзуларга
Ўзбек тили турли-туман мавзудаги ажратилган. Ушбу тўпламда 9 мингга яқин
мақолларга бой эканлиги профессор мақоллар жамланган бўлиб, ҳар бир
Ў.Қ.Юсупов [1] каби бир қанча тилшунос мавзудаги мақоллар сони ҳисоблаб
ва адабиѐтшуносларнинг ишларида чиқилганда ―яхшилик ва ѐмонлик‖
таъкидлаб ўтилган. Ўзбек тилидаги мавзусида 470 та, ―меҳнатсеварлик ва
мақолларнинг турли характердаги ва турли ишѐқмаслик‖ мавзусида 359 та, ―донолик
ҳажмдаги тўпламлари (Н.Остроумов ва нодонлик‖ борасида 300 та, ―оила ва
(1895), Б.Раҳмонов (1924), Ш.Жўраев қўшничилик‖ мавзусида 251 та, ―фаросат
(1926), Ҳ.Зарифов (1939, 1947), Б.Каримов ва фаросатсизлик‖ борасида 250 та,
(1939), Ш.Ризаев, Ў.Азимов, Ў.Холматов ―эҳтиѐт ва эҳтиѐтсизлик‖мавзусида 241 та,
(1941), М.Афзалов, С.Иброҳимов, ―қадр-қиммат ва қадрсизлик‖ бўйича 234
С.Худойберганов (1958, 1960, 1965, 1978), та ва шу каби бошқа мавзуларда ҳам
Р.Жуманиѐзов (1964, 1967, 1970), кўплаб мақоллар келтириб ўтилган бўлиб,
Э.Сиддиқов (1976, 1986), Б.Саримсоқов, мазкур мавзулар орасида ―ғурур ва
И.Ҳаққулов, А.Мусоқулов, Р.Зарифов ҳушомад‖ мавзусига оид мақоллар 22 тани
(1978), Б.Саримсоқов, А.Мусоқулов, ташкил этади. Миқдор жиҳатидан кўп
М.Мадраҳимова (1981, 1984), сонли мақолни ўзида қамраб олган
Ш.Шомақсудов, Ш.Шораҳмедов (1987, ―яхшилик ва ѐмонлик‖ мавзуси нафақат
1990, 2001), Т.Мирзаев, Б.Саримсоқов,

30