Page 106 - 4-2019

Хорижий филология №4, 2019 йил

ҳатто, агар энг кучли тўфон кўтарилса “Охирги бекат” ҳикоясининг бош
ҳам дарахтдан бир япроқ ҳам қаҳрамони катта ташкилотнинг обрў-
11
тушмайди... эътиборли раҳбари. У ўз кабинетида, ўз
“Унинг илмисиз бирор япроқ ерга креслосида оёқларини столга қўйиб,
тушмайди” (Анъом сураси, 59-оят). сигарет чекиб ўтирган ҳолати билан
Маълумки, ҳикояда жанр талабидан бошланади. У гўё мана шу хонада ҳукм
келиб чиққан ҳолда роман ё повестда сураётган жимжитликка ҳукмрон. Мана
бўлганидек ҳаётнинг кенг кўлами, шу хонага фариштанинг кириб келиши
характерлар тараққиёти кўрсатиб ҳикоянинг асосий моҳиятини очишга
берилмайди. Лекин, мазкур ҳикояда ёрдам беради. Бу ҳолат реал воқеаларга
характер ривожи кузатилади. Ҳикоя сирлилик бахш этади.
бошида ҳаётдан умидини узган, касаллиги Раҳбар хонасида ўтирар экан ногаҳон
туфайли тушкунликка тушган аёлда ижозатисиз бегона бир кимсанинг
яшашга бўлган ишонч, касалликка қарши кирганини ҳис этади. Ким раҳбарнинг
кураш туйғуси пайдо бўлади, руҳидаги рухсатисиз хонага киришга журъат
тушкунлик тарқалиб кетади. Зеро, дардни этдийкин?
ҳам шифони ҳам берувчи Аллоҳ таоло Бу бегона – жон олувчи фаришта
эканлигига эътиқод қилиш, касалликка Азроил эди. Хўш, фаришта нима дегани?
таслим бўлмасдан, уни даволашга Фаришталар ўзига хос олам бўлиб, биз
киришиш – бу Аллоҳ таолога таваккал улар ҳақида фақат Қуръон ва саҳиҳ
қилишнинг зидди эмаслигини билиш ҳадислар орқалигина тўғри маълумотлар
ислом шариатида даволанишга оид одоб ва ола биламиз. Фаришталар нурдан
ҳукмлар жумласидан ҳисобланади. “Ёмғир яратилган, хоҳлаган шаклга кира оладиган
остида” ҳикояси бемор инсонда яшашга ва доимо ибодат қиладиган Аллоҳнинг
ишонч, куч, соғломларга эса ибрат беради. гуноҳсиз бандаларидир. Уларнинг ичида
Бу ҳикоя тагмаъносида “Албатта, Аллоҳ тўрт фаришта: Жаброил, Мекоил,
эшитгувчи ва билгувчи зотдир” (Анфол Исрофил ва Азроил (а.с) энг улуғларидир.
сураси, 17-оятдан) ояти мазмуни ётади, Уларнинг ҳар бирига маълум вазифа
яъни У қилинган дуо, илтижоларни юклатилган. ...Азроил(а.с)нинг вазифаси
13
эшитади ва дуо қилувчиларга ёрдам Аллоҳнинг буйруғи билан жон олиш.
беради. Қаҳрамон ҳар қанча қудратли
Важиҳе Сомонийнинг яна бир – бўлмасин, ўлим фариштасининг
12
“ ” (“Охирги бекат”)11F ҳикоясида қаршисида уни ожизлик ҳисси чулғаб
ҳам исломий образга мурожаат қилинган. олади.
Адиба мазкур ҳикояда реал воқеага Ҳикоя қаҳрамони кутилмаган
ўзининг инсон умри, ҳаёт ўткинчилиги, ташрифдан асабийлашади ва жуда
ўлим каби қарашларини кўчма маъно ва қўрқади. Ёзувчи унинг бундай ҳолатга
мистик унсурлар киритиш орқали ифода тушишини турли “бўшашди”, “жуда
этган. Важиҳе Сомоний ҳаёт моҳияти ва қўрқиб кетди”, “музлаб кетди”, “титроқ
ўлим мавзусидаги “Охирги бекат” турди”, “қўрқув зўридан тили айланмай
ҳикоясида инсон ҳаётининг якуни, қачон қолди”, “ўт бўлиб ёнарди” каби иборалар
ва қай ҳолатда келиши номаълум бўлган – орқали тасвирлаб берган.
ўлим ҳақлигини ёритишга ҳаракат қилган. Абу Ҳомид Ғаззолийнинг “Иҳёу
Дарҳақиқат, ҳар қандай умрнинг ниҳояси улумид-дин” (“Дин илмларини
ўлим билан якун топади. Ёзувчи бу жонлантириш”) асарининг “Ўлим
масалани ёритишда бошқа ёзувчилардан фариштаси билан учрашув онларидаги
тубдан фарқ қилган ҳолда, ўзига хос ҳасрат” бўлимида Қуръон, ҳадис ва солиҳ
сюжет, образ ва услубдан фойдаланган. салафларнинг сўзлари асосида
келтирилган ривоятларда айтилишича,

11 105
12 13 Ирфон тақвими. 2007/1428 (IV) 81-бет.

105