Page 107 - 4-2019

Хорижий филология №4, 2019 йил

ўлим фариштаси Аллоҳнинг ибодатидаги тириклик чоғининг сўнгги лаҳзаларини,
банданинг жонини олишда чиройли тусда унинг қай тарзда ўлим топишини
кўринар ва аксинча, фожир кишиларнинг тасвирлаб беради.
жонини олишда эса жуда қўрқинчли Важиҳэ Али Акбари Сомоний
суратда намоён бўлар экан. 14 Бизнингча, ижодида жамиятнинг ижтимоий
В.Сомоний ўлим фариштасининг муаммоларига бағишланган ҳикоялар
қиёфасини тасвирлашда мана шу билан бир қаторда умумбашарий,
ривоятларга таянган, чунки қаҳрамон фалсафий-диний муаммоларга
Азроилнинг ҳайбат ва салобатидан ўзида бағишланган, исломий мотивлар қўлланган
ниҳоят даражада қўрқув туяди. Қаҳрамон ҳикоялари ҳам кўп. Умуман олганда, адиба
ва ўлим фариштаси ўртасида суҳбат ҳар бир ҳикояга иймон-эътиқод ва поклик
бошланади. “Охирги бекат” ҳикоясида каби диний фалсафа таъсирида ёндашади.
диалог ҳикоя ғоясини очиб беришнинг Шубҳасиз, ҳар қандай бадиий асар
асосий унсури ҳисобланади. Ёзувчи бош тарбия воситаси. Яхшиликка умид,
қаҳрамон ва унинг ягона суҳбатдоши ёмонликка нафрат, ҳаётга муҳаббат,
Азроилнинг ўртасида бўлиб ўтган диалог Тангрига бандалик туйғусини адабиёт
орқали, бош қаҳрамоннинг ички воситаси билангина маромига етказиб
кечинмаларини акс эттирган. тарбиялаш мумкин. Адабиёт ғояни тарғиб
Ҳикоя бош қаҳрамонининг буйруққа этиш ва дунёқарашни ёйишнинг бир
бўйсунмасдан, уни кечиктиришга ҳаракат шаклидир. Важиҳе Сомоний исломий
қилиши, унга бир муддат беришини эътиқод ғояларини тарғиб этишда ўз
сўрашини В.Сомоний бўрттиришлар, асарларида диний мотивлардан кенг
сифатлашлар орқали акс эттирган. Адиба фойдаланади ва шу орқали ўз
бу тасвирлар орқали ҳикоя қаҳрамонини ўқувчиларига бу синов дунёсидан қандай
ўзи билмаган ҳолда жуда аянчли аҳволга яшаб ўтишни аниқлашга йўналтиргандек
тушиб қолганини очиб берган. бўлади.
В.Сомоний ҳикоядаги Азроил ва бош
қаҳрамон ўртасидаги диалог орқали
Қуръони Каримнинг “Айтинг: “Сизлар
қочаётган ўлим, албатта, сизларга
йўлиқувчидир!”(Жумъа сураси, 8-оят)
ояти мазмунини баён қилмоқчи бўлади.
“Азроил олдинга бир қадам
ташлади...Янада яқинроқ келди, яқин ва
яна яқин...Энди Азроилнинг баланд
қоматининг сояси узундан-узоқ хаёллар
дунёсига ғарқ бўлган, даҳшатдан қўрқиб
кетган раҳбар юзига тушган эди. Эгилиб
кўзларига тикилди. Киши ўзига келди ва
бир кичкина ҳаракат қилишга, бирор сўз
айтишга ҳам улгурмай қолди. Бошқа ҳеч
15
нарсани тушунмади!”
Ҳикоя қаҳрамони шу тариқа бу
дунёдан кўз юмади. Ҳикоя ечими
қаҳрамоннинг Азроилга бўйсуниши,
тақдирга тан бериши билан якунланади.
Шу йўсинда, адиба қаҳрамоннинг

14 Қаранг: Абу Ҳомид Ғаззолий. Ўлимни эслаш
китоби. Т. 2004. 46-59-б.
15 96 (2008)

106