Page 35 - 4-2019

Хорижий филология №4, 2019 йил

НЕМИС ВА ЎЗБЕК ТИЛЛАРИДА МИФОНИМЛАР АСОСИДА ШАКЛЛАНГАН
ИККИЛАМЧИ НОМЛАШЛАР

Мирсанов Бобомурод Муҳаммадиевич,
ТошДИУ Самарқанд филиали катта ўқитувчиси ф.ф.д (PhD)

Калит сўзлар: терминология, фитонимлар, зоонимлар, мифонимлар, иккиламчи
номлашлар, нақл, ривоятлар, мифология, илҳом манбаи, фантастик тасвир, ўсимлик,
жонзотлар, ассоциатив тафаккур, мифофитоним, мифозоонимлар.

Ҳар бир тилнинг терминологияси жасоратлар кўрсатиши мумкин бўлади...
таркибидаги фитонимлари ва Бироқ мифология жамият учун дунёқараш
зоонимларини кузатар эканмиз, уларнинг бўлмай қолгандан кейин ҳам ўз
муайян қисми мифонимлар асосида аҳамиятини сақлаб қолди ва бадиий
шаклланган иккиламчи номлашлар ижодда, санъатда илҳом манбаи бўлиб
эканлигига гувоҳ бўламиз. Бу бежиз эмас, қолди ” [16; 180-181–б.]. Санъат ва
чунки нақл, ривоятлар халқлар билими адабиётда мифология негизида яратилган
тараққиётининг энг қадимги босқичида образлар реалистик асосларга эга, яъни
бўлган дунёқарашнинг асосий шакли воқеликнинг фантастик тасвири ва халқ
ҳисобланади. Бу жиҳат фалсафий орзу – умидларининг бадиий ифодасини
манбаларда яхши изоҳлаб берилган: ташкил этади. Масалан, Фирдавсийнинг
“Воқеликни билишнинг, дунёга қарашнинг “Шоҳнома”, Навоийнинг “Фарҳод ва
ўзига хос усули бўлган мифнинг Ширин”, “Садди Искандарий”
характерли хусусияти шуки, ҳамма асарларидаги мифологик образлар шулар
нарсалар ва ҳодисалар унда бир-бирига жумласидандир [19; 187– б.].
иштирокчи сифатида идрок этилади. Худди санъат ва бадиий адабиётда
Бунинг натижасида бир хил буюмларнинг бўлганидек, инсон фитонимлар ва
сифатини иккинчи хил буюмларга бемалол зоонимлар таркибида учраган мифонимлар
кўчириш мумкин бўлади. Мифология асосида яратилган иккиламчи
табиат кучларини жонлантириб номлашларда табиатда мавжуд
кўрсатишга, уларни ҳиссий образлар, ўсимликлар ва ҳайвонлар феъл –
алоҳида вужудлар (одамлар, ҳайвонлар) атворларида, белги – хусусиятларида,
шаклида тасвирлаб кўрсатишга шакл-шамойилида ҳам мифологик
асосланган. Ўша замондаги кишиларнинг образларнинг белги-хусусиятларини
назарида мифик вужуднинг ҳаракатлари кўргандек бўлади ёки ўхшашлик топади.
ғайритабиий ҳаракатлар эмас, балки ҳеч Натижада инсон мифологик образлар
қандай шубҳа туғдирмайдиган одатдаги, номини реал борлиқдаги ҳали номлаб
тамомила реал ҳаракатлар бўлиб кўринади. улгурмаган ўсимлик ва жонзотларга
Зевс ҳақиқатан ҳам момақалдироқ ва беради, шу сабаб бўлиб, мифологик
яшинни яратади, “туғдиради”. Атлант номлар янги бир денотатнинг номи
ҳақиқатан ҳам осмон гумбазини елкасида сифатидаги ўз фаолиятини бошлайди.
кўтариб туради. Мифик қаҳрамонларнинг Улар, ўз навбатида, кўплаб тилларга
ақлга сиғмайдиган жасоратлари ҳақиқатан ўзлашиб, ўша тиллардаги фитонимлар ва
ҳам бажарилган ишлар деб хаёл қилинади. зоонимлар таркибидаги ўзига хос
Мифологияда бир хил нарсаларнинг интернационал характердаги иккиламчи
хоссаларини иккинчи хил нарсаларга номларни таркиб топтиради. Бу ҳол ҳам
осонлик билан кўчирилганлиги сабабли, у номлаш жараёнидаги ассоциатив
хаёлга кенг майдон очиб беради ва бу тафаккурга хос ижод маҳсули сифатида
майдонда мифологик тарзда фикр қилувчи қаралиши керак.
киши ҳар қандай ўзгаришлар қилиши ва

34