Page 33 - 4-2019

Хорижий филология №4, 2019 йил

қилинишига олиб келган бўлса, семантик Г.И.Волкотрубнинг “Фразеологические
хусусиятларини таҳлил қилиш орақали антонимико-синонимические парадигмы
уларнинг қайси мазмунни ифодалашига современного русского языка”
кўра классификация қилиниши имконини мавзусидаги номзодлик диссертациясида
яратган. Ушбу турғун бирикмалар бир нафақат фразеологизмларнинг
бутун мазмунни бир нечта лексик синонимияси, балки антоним-синоним
бирликларнинг бирикувидан ҳосил парадигмаси тадқиқ этилган [Волкотруб,
қилинган восита сифатида мавжудлигини 1991]. Бу каби ишларни кўплаб келтириш
эътиборга оладиган бўлсак, бу каби мумкин, нафақат битта тил доирасидаги
ибораларнинг антонимлари, синонимлари фразеологизмлар синонимияси, балки
ва вариантлари мавжудлиги ҳам олимлар турли тизимли тилларга хос иккита тил
томонидан исботланган. фразеологизмларининг синонимик
Фразеологик бирликларнинг хусусиятларини чоғиштириб ўрганган
синонимлари хусусида олимларимизнинг ишларини мисол қилиб
Ш.Раҳматуллаевнинг илмий тадқиқот келтириш мумкин.
ишларида ҳам бир қатор фикрлар баён Гап градуонимия ҳақида борар
этилган бўлиб, “Синонимия фразеологик экан, лексик градуонимияни тадқиқ этган
бирликларда ҳам анчагина. Шу сабабли олимларимиздан О.Бозоров,
сўзлардаги бу ҳодисани лексик синонимия Ш.Орифжонова, М.Нарзиева ҳамда
деб, ибораларда эса фразеологик Ж.Джумабаеваларнинг [Бозоров, 1996;
синонимия деб аташ, бир синонимия Орифжонова, 1997; Нарзиева, 1997,
уясида ҳам сўз, ҳам ибора қатнашса, Джумабаева, 2014] ишларида синонимик
лексик-фразеологик синонимия ҳақида ва антонимик муносабатларнинг ўзида
гапириш ўринли. Буларнинг барчаси бирлаштирилиши хусусидаги фикр ушбу
биргаликда луғавий синонимия ҳосил ишларнинг ҳар бирида ўз исботини топган,
этади” [Раҳматуллаев, 1966; 61-62]. демак фразеологик бирликларда
Шунингдек, Д.Ю. Апресян синонимик ҳамда антонимик муносабат
[Апресян, 2010] ўзининг бир қатор мавжуд экан, албатта, градуонимик
асарларида, фразеологик синонимларга муносабат ҳам мавжуд бўлиши табиий.
тўхталар экан, уларнинг тасниф этилишига Градуонимияга бағишланган юқорида
эътибор қаратамиз. Олимнинг фикрича, номлари зикр этилган олимларнинг
ибораларнинг маъноси, синонимик ишларида сўз юритилган, аммо уларнинг
функцияси, синтактик шакли ҳамда гралуонимик қаторларини яратиш
контекстуал шартланиши фразеологик мезонлари, тамойиллари ҳамда қайси
синонимияни ҳосил қилувчи асосий белгисига, функциясига ҳамда ишлатилиш
белгилар, яъни мезонлар сифатида кўламига кўра даражалаш бўйича аниқ
эътироф этилади. Демак, фразеологик тавсиялар ҳали ишлаб чиқилган. Шу
бирликларда синонимия билан бир қаторда боисдан албатта лексик градуонимиянинг
антонимик муносабатлар ҳам тадқиқига таянган ҳолда фразеологик
мавжудлигини таъкидлаш лозим. Бир бирликлар градуонимияси устида тадқиқот
қатор олимлар турли тизимли тилларга олиб бориш, нафақат
мансуб тилларда, уларнинг чоғиштирма фразеологизмларнинг даражаланиш
тадқиқини амалга ошириш асносида ушбу қаторларини ҳосил қилишга олиб келади,
семантик муносабатнинг ҳам фразеологик балки тилнинг жозибадорлигини
бирликлардаги ўзига хос хусусиятларини даражалар орқали намоён қилиш,
очиб беришган. Жумладан, Розенталь Д.Э., қолаверса, эквивалентлик масаласига ҳам
Голуб И.Б., Теленкова М.А. томонидан ойдинлик киритади, шу билан бирга,
яратилган “Современный русский язык” даражаланган қаторлардаги бадиийлик,
[Розенталь ва б.; 2002], шунингдек, бир оғзаки нутққа ҳослик ҳамда контекстга ва
қатор илмий тадқиқот ишларида ҳам бу функциясига кўра ҳатто битта маънони
каби масалалар кўрилган. англатувчи бир нечта фразеологик

32