Page 84 - 4-2019

Хорижий филология №4, 2019 йил

НЕМИС ВА ЎЗБЕК ТОПОНИМЛАРИ ЛИНГВОКУЛЬТУРЕМА СИФАТИДА

Анорқулов Санжар Искандарович,
ЎзДЖТУ тадқиқотчиси

Калит сўзлар: топоним, лингвокультурема, маданият, маданиятшунослик,
дунёқараш, миллий хусусият, халқ.

Жадал ривожланиб бораётган 2018]. Жумладан, В. фон Гумбольдт:
тилшунослик соҳасида, “Миллатим тилининг чегараси менинг
лингвокультурология фанининг ўрни ва дунёқарашимни белгилайди”, - деб
қўлланилиш соҳаси ўзгачадир. Унинг таъкидлаган [Гумбольдт, 1984].
тараққиёти “тил ва маданият” Лингвокультурология фанининг
муаммосининг долзарблиги билан асосий тушунчаларидан бири бу
изоҳланади. Сабаби тил ва маданият ҳар лингвокультуремадир. Ушбу атама фанга
доим ўзаро чамбарчас боғлиқ бўлиб, бир- В.В.Воробьёв томонидан
бирининг ажаралмас қисми ҳисобланади. киритилган.Лингвокультурема сатҳлараро
Шундай экан ҳозирги кунда тилшунослик бирлик бўлиб, ўз ичига шакл ва маънони
илмида кўпчиликнинг эътиборини олади. Унинг асосий хусусиятларидан
тортаётган тил ва маъданият боғлиқлигини бири бу, унинг маъносида мужассам
бир қатор олимлар томонидан ўрганиб бўлган маданий ахборотдир.
кeлинишига қарамасдан, жавобини Ў.Қ.Юсуповнинг фикрига кўра,
кутаётган саволлар етарлича. лингвокультурема ўз семантикасида
Маълумки, лингвокультурология- (маъносида) маданиятнинг бирор бўлагини
маданиятшунослик ва тилшунослик акс эттирувчи тил ёки нутқ бирлигидир
фанлари ўртасида юзага кeлган фанлараро (Юсупов, 2011). Сўздан фарқли равишда
фан бўлиб, тил ва маданиятнинг ўзаро лингвокультурема ўз таркибига нафақат
таъсири ва боғлиқлиги, маданий тил (лисоний аҳамият касб этадиган),
факторларнинг тилда акс этилишини балки маданият (тилдан ташқари маданий
ўрганади. Лигвокультурологияда тил маънолар) сегментларини ҳам олади.
маданий билимларни вербаллаштирувчи, Кўплаб олимларнинг таъкидлашича,
сақловчи ва узатувчи восита сифатида лингвокультурема турли тил шакллари
талқин этилади (Н.Ф. Алефиренко (2010), орқали ифода этилиши мумкин. Унга бир
А. Вежбицкая (2001), Ю.С. Степанов сўз (туб, ясама, қўшма, мураккаб), сўз
(2004), В.Н. Телия (1996), В.В. Воробьёв бирикмаси, фразеологик бирлик, мақол,
(2008), В.А. Маслова (2007). стилистик воситалар, гап, абзац ва ҳатто
В.В.Воробьёвнинг таърифлашича, бутун матн киради(Воробьёв, 2008;
лингвокультурология синтезлашган типга Маслова, 2007; Юсупов, 2011; Ашурова,
мансуб мураккаб илмий йўналиш бўлиб, Галиева, 2016).
тил ва маданиятнинг ўзаро боғлиқ В.А.Маслова лингвокуль-
муносабатини тизимли методлар ёрдамида туремаларни 9 хил турга ажратади: 1)
тил бирликларида акс этишини тадқиқ тилнинг эквивалентсиз луғат қатлами,
этадиган фандир (Воробьёв, 2008, б. 32). яъни реалиялар (миллий либослар,
Лингвокультурологиянинг фан сифатида таомлар, маросим ва байрамлар,
шаклланиши ва унинг асосий ҳолатлари анъаналар); 2) мифологемалар –
ҳақида гапирилганда, дeярли барча архетиплар, афсонавий қаҳрамонлар,
тадқиқотчилар бу назариянинг илдизи образлар, маросим ва удумлар, ритуаллар;
немис тилшуноси В.Ф. Гумбольдтга бориб 3) тилнинг паремиологик фонди
тақалишини таъкидлайдилар (мақоллар, маталлар ва ҳикматли
[Ю.С.Степанов, 2004; Ashurova, Galieva, сўзларни); 4) тилнинг фразеологик фонди;

83