Page 88 - 4-2019

Хорижий филология №4, 2019 йил

РЕАЛИСТИК ТАРЖИМА НАЗАРИЯСИНИ ЯРАТИШ ЙЎЛИДА

Муҳамедов Азизбек Холмурат ўғли,
ЖизДПИ мустақил тадқиқотчиси

Калит сўзлар: бадиий таржима, филологик ёндашув, реалистик таржима методи,
реалистик адабиёт, натуралистик ва импрессионистик таржима, таржима принциплари,
классицизм, романтизм.

1960 йиллар иккинчи ярмида Бу назарий концепциялардан
таржиманинг лингвистик назарияси ташқарида атиги бир неча тадқиқот
доирасида бадиий таржима ва бошқа мавжуд эди, холос. Бу тадқиқотларда аксар
таржима турлари ўртасидаги муносабатни бадиий таржима муаммолари ўрганилар,
англашда бир неча тенденция юзага келди. нобадиий таржимага онда-сонда диққат
Турли муаллифлар нуқтаи назарига кенг қаратилар, баъзан эса ҳатто умуман
тўхталмай, умумий йўсинда шуни айтиш эътибор берилмас эди. Айни чоқда,
мумкинки, биринчидан, кўпгина матнлараро муносабатлар фалсафасига ҳам
тадқиқотчилар таржиманинг барча жуда оз қизиқиш билдирилар, яъни “эски”
соҳалари учун умумий, ягона назарий умумфилологик позицияда туриб
концепция вариантларини ишлаб чиқишда фикрлашда давом этилар эди. Шу боис ҳам
давом этишди (Ж.-П. Вине ва А.Людсканов ўз қарашларини наинки
Ж.Дарбельне, Ж.Кэтфорд ва бошқалар; И.Резвин ва В.Розенцвейгнинг ягона
семиотика заминида эса барчадан ҳам “таржима” тушунчасини “таржима” ва
аниқроқ ва изчилроқ - А.Людсканов); “талқин” (“таржима-1” ва “таржима-2”)
иккинчидан, таржиманинг барча дея икки тушунчага бўлиш ғоясига қарши
муаммоларини икки қисмга – бадиий курашда, балки, шунингдек, таржимага
таржима ва нобадиий таржима қисмларига “анъанавий” маънода ижод, яъни бадиий
ажратиш тенденцияси ҳам кўзга ташланди. адабиёт каби сўз санъати, деб қаровчи
Бунда ҳам ҳар хил нуқтаи назарлар ўртага “адабиётшунослик” нуқтаи назарига
ташланди (Р.В.Юмпельт, О.Каде, қарши курашда ҳам ривожлантирди. Бунда
И.Резвин, В.Розенцвейг ва бошқалар). у бир неча совет ёзувчи-таржимонлари ва
Ниҳоят, К.Райс ва унинг издошлари назариётчи олимлари (П.Антокольский,
тасниф асосига функционал ёндашувни К.Зелинский, К.Чуковский, А.Кундзич,
қўйиш таклифи билан чиқдилар ва барча В.Россельс ва бошқалар)нинг қарашларига
таржималарни у ёки бу “матнлар таянди. Аммо, у ўз тадқиқотларида
типи”нинг вазифаларига қараб бир неча А.Фёдоров ва яна икки олим – И.Кашкин
турларга ажратди. ҳамда Г.Гочечиладзе номини, гарчи улар
А. Швейцер орадан бир оз вақт ўтиб юқоридаги ёндашувни концептуал
қайд этганидек: “сўнгги ўн йилликда ифодалаган бўлишса-да, номаълум сабабга
таржимашунослик ривожидаги асосий кўра, тилга олмайди.
тенденциялардан бири диққат- Қайд этмоқ жоизки, бадиий
эътиборнинг тиллараро муносабатлардан таржиманинг “адабиётшунослик”
матнлараро муносабат-ларга кўчиб назариясини шакллантириш (шундай
ўтганида кузатилади” [1.25]. Таржима назария мустақил яшашга қодирми, деган
назарияси гуманитар фанларнинг кўплаб масалани ҳал этиш ҳам шу сирага киради)
соҳаларига кенг кириб борган “матн” осон бўлмади. Бу муаммо, тан олиб айтмоқ
(текст) ва “умумматн” (контекст) жоизки, ҳозирда ҳам қийин бўлиб турибди.
тушунчаларига қизиқиш кучайган бир Масалан, Ж. Мунэн бадиий таржима
вазиятда ривожланди. спецификасини тўлиқ эътироф этса-да,
барибир, ягона назарий концепция зарур,

87