Page 89 - 4-2019

Хорижий филология №4, 2019 йил

деб ҳисоблайди. А.Лилова ҳам масалани таржимони сифатида очган йўлини давом
айнан шу тарзда қўяди. Янаям қизиғи, эттирар эди. Кашкин ва унинг издошлари
бадиий таржиманинг алоҳида назарияси “технологик аниқлик” (У.Ланн),
бўлиши керак, дегувчилар бу назарияни “функционал ўхшашлик” (Г.Шенгели)
тубдан фарқли тасаввур этишади [2.152]. ғояларига қарши кескин ва муросасиз
Иван Александрович Кашкин ўз кураш олиб борди. Бунда улар кўпроқ ўз
қарашларини тизимий баён этмади, чунки таржимонлик ва муҳаррирлик фаолиятига
у ўзини “назариётчи” эмас, “амалиётчи” (Диккенс, Байрон асарлари) таяндилар.
деб ҳисоблар, ўз асарларини ҳам Кашкин фикрига кўра, янглиш принциплар
амалиётчининг “лахтак-лахтак қайдлари”, номақбул натижага олиб боради. Юзага
деб аташни ёқтирарди. Бунда унинг келган вазиятнинг ўзига хослиги шунда
ёндашуви моҳиятан аниқ ифода топарди. эдики, баҳс-мунозара қилаётган ҳар икки
Мазкур ёндашув бадиий таржимани тараф ҳам таржимага жуда катта
ҳиссиз, қуруқ фанга бериб қўймаслик, масъулият билан ёндашар, унга улкан
аксинча, жонли адабий жараён бағрида маданий аҳамиятга молик ҳодиса, ўз
кўриш истагидан туғилган эди. Унинг ҳаётларининг мазмуни деб қарар эди.
мақола ва нутқларида ўша давр Мубоҳислардан униси ҳам, буниси ҳам
таржимачилик фаолиятига доир анча- Россияда ХХ асрнинг биринчи ўн
мунча хулосаларни кузатиш мумкин. йиллигида таржимачилик савияси ялпи
Худди шу жиҳат унга ҳар гал бирор аниқ пасайгани, Янги иқтисодий сиёсат
тажрибага таяниб, назарий хулоса йилларида ноширлик соҳасида хаос юзага
чиқариш учун имкон яратган. Унинг келиб, ёввойи тижорийлашув авжига
мероси яхлит эмас, узуқ-юлуқдек чиққанини қаттиқ танқид қилиб, унга
таассурот қолдиради, у таклиф этган қарши қизғин жанг бошлаган эди. Бироқ
формулалар баъзан ўзгарган ва улар инқироздан чиқиш йўлларини бир-
аниқлашган, уларда зиддиятлилик мавжуд. биридан фарқли тасаввур этар эди.
И.Кашкиннинг қарашлари 30-йиллар Кашкин аслиятга яқинлик
бошида шакллана бошлади. Ўшанда у ўз таассуротнинг бутунлиги бой берилишига
атрофига европа тилларидан таржима олиб келмаслиги керак, деб таъкидларди.
қилувчи бир неча мутаржимларни “Сўзма-сўз таржима нутқни эмас, сўзни,
тўплаган эди. И.Кашкин бу таржимонлар услубни эмас, тилни, бутунни эмас,
олдига ўз даври учун мутлақо новаторона қисмни ўгириб, бадиий асар матнини
ва фавқулодда дадил вазифани қўйди. Бу тўлақонли ифодалай олмайди. Бадиий асар
вазифа –таржимага санъат деб, таржима таржимаси бирон-бир лексик белгининг
асарга эса миллий адабиёт ҳодисаси, деб ўзини ва унинг мазкур тилдаги грамматик
қарашдан иборат эди. Таржимон ҳар қобиғини эмас, балки фикр, образ,
қандай вазиятда ҳам ўз ўқувчисини ёдда эмоцияни – шу сўзлар ортида нимаики
тутмоғи лозим, зеро, у айнан унинг учун турган бўлса, шуларнинг бари-барини,
таржима қилади. Айни чоқда, таржимон барча ифодавий воситаларни, белги ёхуд
ҳатто энг буюк муаллиф билан ҳам тенг сўзнинг бутун кўп маънолигини сўзсиз
мақомда туриш учун ўзида куч ва маҳорат ҳисобга олган ҳолда амалга оширилмоғи
топа билмоғи зарур. лозим” [3. 371]. У икки ёндашув
Бу позиция (у ўша даврда россиялик ўртасидаги фарқ-тафовутни қуйидагича
жуда кўп ёш таржимонлар хоҳиш- ифодалаб берди: ё “муаллиф матнига
иродасини ифодалар эди) мутаржимлик мутлақ тобе қолиш”, ё “муаллиф матнига
тарихида “илмий-академик” деб ном олган содиқ қолган ҳолда “оператив манёвр”дан
йўналиш билан баҳс-мунозарада фойдаланиш” [3. 487].
шаклланди. “Илмий-академик” йўналиш Бу даврда рус танқидчилигида
тарафдорлари, асосан, мумтоз филология аслиятга содиқ таржима ғояси энди-энди
мутахассисларидан иборат бўлиб, улар қайта тиклана бошлаган эди. Бундай
В.Брюсовнинг “Энеида” ва “Фауст” таржима рус маданияти учун анъанавий

88