Page 57 - 1-2016

Хорижий филология. №1, 2016 йил

терминосистемаларда кўплаб учрашини орасидаги тенглик муносабати ѐзувда
айтиб ўтиш лозим. Масалан, дефис билан кўрсатилади. Талаффузда бу
автойўлсозлик теринологиясида бурғилаш, қисмлар тенг фонетик чўққига эга бўлади,
текислаш, шиббалаш, пайвандлаш сўзлари айни вақтда, иккинчи ягона лексик урғу
терминологик моҳиятга эгалигини ѐрдамида лексема бўлиб бирлашади" [14,
кўришимиз мумкин. 68]. Тилшунос электрон-оптик, зичлагич-
Олим қўшма терминларнинг бир планка, тўқима-трикотаж, универсал-
кўриниши сифатида гибрид терминларни чопиқ кабиларни бунга мисол сифатида
ажратади. "Гибрид терминлар ўзбек келтиради. Бундай мисоллар
илмий-техникавий терминологиясида автойўлсозлик терминологияси тизимида
кейинги йилларда пайдо бўлган янги ҳам учраб туради. Масалан, битумли-
типдаги қўшма терминлардир. “Гибрид” грунтли, цемент-тупроқли, шлак-
сўзи кенг маънода "турли тил тупроқли, қатрон-бетонли, қум-
элементларидан тузилган "дурагай" асфалът-бетонли қоплама каби.
сўзлардир [1, 98]. Масалан, физикадаги Биз улардан терминларга нисбатан
квазизарралар термини гибрид сўз бўлиб, у бирикма атамасини қўллашни маъқул
лотинча quasi (сохта, ѐлғон) сўз формаси кўрамиз.
ҳамда ўзбек тилидаги зарра сўзининг Мураккаб терминини қўллаш
қўшилишидан ясалган. Демак, ўзбек маъқул эмаслигини бир неча сабаблар
терминологиясидаги гибрид қўшма билан асослаш мумкин.
терминлар, асосан, интернационал Биринчидан, сўзлар каби
терминэлементлар сифатида грекча ва терминлар ҳам шакл ва маъно бирлигидан
лотинча префиксал характерга боғлиқ иборат. Шу боисдан мураккаб атамаси
морфемаларда иштирок этади. Масалан, қўлланганда терминнинг шаклининг ҳам,
авиасаноат, аэрофотосурат, гидротузлар, маъносининг ҳам мураккаблиги
ультратовуш сингари гибрид қўшма тушунилиши мумкин. Бу эса масала
терминларнинг биринчи компонентлари моҳиятининг яққол ифодаланмаслигига
(авиа-, аэро-, гидро-, улътра-) ана шундай сабаб бўлиши мумкин.
интернационал терминэлементлар, Иккинчидан, мураккаб атамаси
иккинчи компонентлари эса ўзбекча сўзларга нисбатан қўлланганда, уларнинг
сўзлардир" [14, 56]. Н.Қосимовнинг ўзаклари микдорига асосий эътибор
фикрларига қўшилган ҳолда, ундаги айрим қаратилади. Бу ҳолда бирдан ортиқ
эътирозли нуқталарни ҳам қайд этиб ўтиш ўзакдан ташкил топган, қўшма сўз
лозим деб ўйлаймиз. Чунки мазкур гибрид ҳолидаги терминлар ҳам, сўз бирикмаси
терминлар иккинчи компонентларининг шаклидаги терминлар ҳам англашилиши
барчаси ҳам, албатта, ўзбекча сўзлар эмас. мумкин. Ҳолбуки, кўп ҳолларда мураккаб
Масалан, саноат, сурат, зарра каби атамаси остида бирикма шаклидаги
сўзлар ўзлашма қатлам бирликларидир. терминлар назарда тутилади.
Кейинги узвлари ўзбекча сўзлар бўлган Шунингдек, бирикмали термин
гибрид терминлар автойўлсозлик атамасида ҳам маълум даражада мантиқий
терминосистемасида ҳам кўплаб учрайди, хатолик бордек туюлади. Маълумки, -ли
албатта. Масалан, автойўл,автойўлсозлик, қўшимчасида "бирор нарсага эга" маъноси
автоҳаракат, автоҳалокат каби. ҳам мавжуд бўлиб, бирикмали термин
Олим жуфт терминларни ҳам деганда, ўз-ўзидан, термин бирор-бир
ажратади. "Икки мустақил лексик маъноли бирикмага эга деган маъно
компонентларнинг тенг боғланиши уқилади.Шунинг учун бирикма термин
асосида ташкил топиб, умумлаштириш, атамасини қўллаш ҳар жиҳатдан қулай.
жамлик каби маъноларни ифодаловчи сўз - Айтилганлар асосида биз
жуфт терминдир. Жуфтлашувчи қисмлар автойўлсозлик терминларини шаклий
56