Page 52 - 1-2016
P. 52
Хорижий филология. №1, 2016 йил
хана; по Г. Рамстедту: я пришелец в земле
уйгурской)‖ (Малов 1951:76-77). Қ. икки нуқта ( ) бажарган: ... Törtünč söki
Содиқов матнни қуйидагича талқин этади: t(ä)ŋri y(a)lawačï burxanlarqa buyančï
bögtägči arïğ dintarlarqa bilmätin näčä
Uyğur yerintä Yağlaqar qanta kel(tim) – yaz(ï)nt(ï)m(ï)z ärsär : y(ä)mä kirtü t(ä)ŋri
―Уйғур ерига Яғлақар хон(юрти)дан
келдим‖ (Содиқов 2009:64-66). Бу ўринда yalawačï burxan[qa?] tipän ädgü qïlïnčl(ï)ğ
икки нуқта (:) чиқиш келишиги (-ta)ни ўзи arïğ dintar tip kirtgünmäd(i)m(i)z ärsär :
қўшилиб келган сўздан ажратган. t(ä)ŋri nomïn sözläsär biligsizin ötrü
üzänd(i)m(i)z
törüg
nomuğ
ärsär
:
Кўк турк ѐзувли матнларда икки
нуқта (:) билан бир қаторда бир нуқта (•) yadturmatïn tidt(i)m(i)z ärsär : t(ä)ŋrim amtï
ҳам ишлатилган. Мисол учун, ―Ирқ ökünür-biz yazuqda bošunu öt[ünür]-biz :
битиги‖да ушбу белги (қизил сиѐҳда ) M(a)nastar xirza ... [25-31 сатрлар] – ―...
Тўртинчи (бўлим). Бурунги тангрининг
сўзларни, жумлаларни бир-биридан ҳамда элчиси бурхонларга, тақводор, пок
қўшимчаларни сўзлардан ажратишга роҳибларга билмай туриб қанча ѐзуқ
хизмат қилган:
T'N':S'İ:MN':YRN:KİČÄ:LTUN:ÖR'GİN':Ü қилган бўлсак, яна тангрининг садоқатли
ZÄ:OLURPN:MŊİL'Y'ÜR':MN':NČA:BİLİ элчиси бурхонга деб, эзгу қилмишли пок
роҳиб деб эътиқод қилмаган бўлсак,
ŊL'R':D'GÜ:OL (Tekin 1993:75) – Tänsi- тангрининг қонунларини [яъни қутлуғ
men. Yarïn-kečä altun örgin üzä olurupan, китобдан] сўзлаганда, билимсизлик билан
meŋiläyür-men. Anča biliŋlär, edgü ol
(―Танси (―осмон ўғли‖, хит. император) унга қарши чиққан бўлсак, қонун-
ман. Эртаю кеч олтин тахт узра ўтириб, қоидаларни ѐйиш ўрнига уларни тийган
бўлсак, тангрим, энди ўкинурмиз, ѐзуқдан
шодланаман. Шундай билинглар [бу иш] қутқарғил дея ўтинурмиз. Ёзуғимизни
яхшидир)‖. кечиргайсан!‖ (Содиқов 2009:86-87,93-94;
Кўк турк ѐзувли ѐдгорликлар
орасида турли ишоратларга бой бўлгани, солиштиринг: Тугушева 2008:71).
шубҳасиз, ―Ирқ битиги‖дир. Асардаги Асар 15 бўлимдан иборат бўлиб, ҳар
бўлимлар бир-биридан қора сиѐҳли бир бўлим тугашидан сўнг икки энлик
қўшалоқ келган бир ( ), икки ( ), уч
( ), тўрт ( ) кичик
думалоқларнинг тизими билан ажратилган.
Думалоқларнинг ичи қизил сиѐҳда. Бу
тартибга асарнинг бошидан охиригача
амал қилинган. Асарнинг бош ва охирида очиқ жой ( )
хитойча матн бўлиб, қўлѐзманинг 56 b-57a қолдирилган. Шундан сўнг кейинги бўлим
варақларида кўк турк ва хитойча матн бошланган. Бўлим бошланиши ва
устма-уст битилган. Улар бир-бири билан тугашида жумлани ажратувчи қўшалоқ
турли ранглар билан ажратилган: хитойча нуқта қўйилган.
матн қорада, туркийси қизил сиѐҳда. Қўлѐзма ўрама китоб шаклида бўлиб,
Асарнинг ҳар бир бўлими янги қатордан матн ҳар икки четдан текисланган. Матн
бошланган. эстетик жиҳатдан чиройли чиқиши ҳамда
Турли ишоратлар уйғур ѐзувли
матнларда ҳам қўлланган. Монийчилар варақни тўлдириб туриши учун қатор
охиридаги баъзи ҳарфлар чўзиб ѐзилган.
тавбаномаси ―Хуастуанивт‖нинг Санкт- Буни қўлѐзманинг 33-36, 38-41, 43-45 ва
Петербург қўлѐзмаси (SI D1 (SI 3159) анча бошқа қаторларида учратиш мумкин
эътибор билан, уйғур хатининг классик (қўлѐзмага солиштиринг: Тугушева
услубида битилган. Матн қора сиѐҳда. 2008:72-73).
Жумлаларни ҳамда қўшма гапларни
ажратишда қизилда битилган қўшалоқ
51
