Page 62 - 1-2016

Хорижий филология. №1, 2016 йил

ҲОЗИРГИ ЗАМОН ЭРОН ҲИКОЯЧИЛИГИДА МАВЗУЛАР КЎЛАМИ
(Аѐллар адабиѐти мисолида)
Турдиева Ойдин,
Тошкент давлат шарқшунослик институти тадқиқотчиси

Таянч сўз ва иборалар: Эрон, ҳикоя, жуда қисқа ҳикоя, ҳикоянавислик, аѐллар ижоди,
аѐл образи, анъанавий ва янгича талқин, руҳий ҳолат, психологик портрет, руҳият
манзараси, сюрреализм, магик реализм.

ХХ аср 80-чи айниқса, 90-йиллар аввалгилардан фарқли жиҳати балки
эрон ҳикоянавислигининг ўзига хослиги дунѐга қараш тарзидир... Инсон ҳеч қачон
адабиѐт майдонига аѐл ѐзувчиларнинг янги бу асрдагичалик ҳозирги ҳолати ва
7
авлоди кириб келгани, аѐл ижоди ва аѐл келажаги ҳақида ўйга толмаган‖.
образининг янгича талқин этилиши билан Замонавий эрон адибалари ўз
характерланади. Улар Симин Донешвар, асарларида шижоат билан янгича услублар,
Шаҳрнуш Порсипур, Ғаззоли Ализода, янгича мазмун ва янги шакллар қўллай
Гули Тараққий каби ўз ижодий бошладилар. Бу адибаларнинг ҳар
фаолиятларини Эрондаги 1979 йилги бирининг ижоди ўзига хос бўлиб, унинг
инқилобдан олдин бошлаган адибаларнинг асосини аѐл образини яратиш ташкил
анъаналарини давом эттириб, аѐллар қилди. Лекин, биз аѐл образига ѐндашишда
ижодиѐтини янада бойитдилар. 80- ўзгаришларни кўрамиз. Энди уларнинг аѐл
йиллардан кейин ижод эта бошлаган аѐл қаҳрамони бутунлай эзилган, мазлума, ҳақ-
ѐзувчилар доирасига Маниже Жонқўли, ҳуқуқсиз ѐки ―сиға‖ (―вақтинчалик никоҳ‖)
Самира Аслонпур, Заҳро Завориѐн, қурбони бўлган муштипар эрон аѐли эмас,
Важиҳе Али Акбарий Сомоний, Розия балки аксарият ҳолларда саводли, иродали,
Тужжор каби истеъдодли адибалар киради. замонавий аѐлдир. Албатта, унинг
Уларнинг ҳикояларида бир одамнинг муаммолари кўп, бу муаммолар шахсий
оддий ҳаѐти мавзу бўлиб, ҳаѐти, оиласи, эри билан боғлиқ. Аммо
қаҳрамонларнинг қалбига чуқурроқ кириш, аѐлнинг бу муаммоларга муносабати,
кўнгил кечинмаларини теранроқ ифода характери олдингига нисбатан бошқача тус
этиш етакчи тамойилга айланди. Бу ҳолат олади. Бу муносабатларни биз адибалар
исломий жамиятдаги аѐлнинг мавқеи ҳикояларининг қисқача таҳлили орқали
ҳақида шаклланган тасаввур ва кузатамиз.
тушунчаларга зид келса ҳам, ҳақиқий Бугунги кунда самарали ижоди
адабий ҳодиса сифатида рўй берди. Бир билан эрон ҳикоячилиги тараққиѐтига
даврда яшаб, ижод этаѐтган бу адибалар ўзининг муносиб ҳиссасини қўшиб
яратган кўплаб асарларда типологик келаѐтган ѐзувчилардан бири Важиҳе Али
умумийлик мавжуд. Типологик умумийлик Акбари Сомонийдир. У 1976 йили
уларни ҳаѐт материалини танлашда, уни Теҳронда таваллуд топган. Ёзиш истаги
бадиий идрок қилиш ва баҳолаш унда ўсмирлик йилларидаѐқ пайдо бўлган.
мезонларида кузатилади. Инқилобдан В. Сомонийнинг ― نُار رد نشچ يه ارت‖
кейинги давр эрон ҳикоянавислиги ҳақида (―Кўзларим йўлингда‖) 8 ҳикоялар
гапирганда, сўнгги авлод ѐзувчиларидан тўпламида унинг 7 та ҳикояси жой олган.
Шаҳриѐр Маданипурнинг эътирофи Улар ―رخآ ٍاگتسیا‖ (―Охирги бекат‖), ― يه ارت
эътиборга молик: ―Бугунги давр, نُار رد نشچ‖ (―Кўзларим йўлингда‖), ― ریز
назаримда ўтиш даври. Бу ўн йилликнинг ىارات‖ (―Ёмғир остида‖), ― کی زا یگرت
(Эрон Ислом инқилобидан кейинги 10 йил
назарда тутилмоқда) энг муҳим хусусияти
7
тажриба шижоатидир. Бу наслнинг 8 1043 ص مّد ذلج . ىاریا یسیًْ ىاتاد لاس ذص . یٌیذتاع ریه يسح
(2008)ىارِت یًاهاس یرثکا یلع َِیجّ . نُار رد نشچ يه ارْت
61