Page 53 - 1-2016

Хорижий филология. №1, 2016 йил

Қўлѐзманинг асосий матни қорада. берилган жумлаларни ажратиб
Матннинг сўнгги 159-160 қаторларидаги кўрсатишга хизмат қилади. Ушбу ҳолат,
тарих эса қизилда битилган. ўрни билан, ҳозирда ишлатилаѐтган
Турк-моний ѐзувли ѐдгорликларда қўштирноқ, хат боши, бўлим номи
ҳам матнни тушуниш учун ишоратлар кабиларнинг функциясини бажаради.
қўлланилган. Жумладан, Ҳозир қўлланилаѐтган пунктуацион
―Хуастуанивт‖нинг Лондон нусхаси (Or. белгилар матнда жумлаларни, сўзларни
8202 (178) ҳам ўрама қоғоз шаклида бир-биридан нуқта, вергул, қўштирноқ,
китобат қилинган бўлиб, унда қўлланган икки нуқта ва бошқа белгилар билан
қўш нуқта асарнинг уйғур ѐзувли Санкт- ажратади. Булар ўқувчига матнни қандай
Петербург нусхасидаги каби гапларни, қилиб ўқиш ва тушунишга ѐрдам беради.
бўлимларни бир-биридан ажратиш учун Пунктуацион белгилар ишлатилган
хизмат қилади. Нуқталарнинг ѐзилиши матнни ўқиган ўқувчи қийналмасдан
ҳам бир хил: қора сиѐҳдаги нуқталар фикрни тушунади ва матн мазмунини
қизил думалоққа олинган. Асосий матн англайди. Қадимги туркий матнларда
эса қора сиѐҳда. бундай пунктуацион белгилар
Икки нуқта кўринишидаги белгини қўлланмаган бўлишига қарамай, уларда
―Хуастуанивт‖ асарининг уйғур ҳамда ўқувчи учун матнни англаш ва ундаги
моний ѐзувли узиндиларида ҳам учратиш фикрни тушуниш учун турли
мумкин. ишоратлардан фойдаланилган. Буларга
Умуман олганда, матнда қўлланган матннинг турли рангларда берилиши,
мазкур белгилар табиатига кўра барча матн ости ва усти белгилари, матн
турдаги матнларда учрамайди. Жумладан, орасида жой қолдириш, сўзлар орасида
илк ва ўрта асрларда яратилган васиқа, турли белгиларнинг ишлатилиши ва
олди-берди шартномаларида бу каби бошқаларни келтириш мумкин. Бундай
ишоратлар йўқ. Уларни ўқиган ўқувчи белгилар ўқувчига матн қандай
матн мазмунидан гапни, фикрни ажрата тузилганлигини идрок этишга
олган. кўмаклашган. Шу орқали ҳар бир ўқувчи
Ушбу қўлѐзмаларда икки, баъзида уч матндан англашилган фикрни тушунган.
рангдаги сиѐҳдан фойдаланилган. Бу

Адабиѐтлар
1. Малов 1951 – Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности. М.,-Л. 1951.
2. Назаров 1976 – Назаров К. Ўзбек тили пунктуацияси. -Тошкент. Ўқитувчи. 1976.
3. Назаров 1996 – Назаров К., Эгамбердиев Б. Ўзбек тили ишора-имло қоидалари
(пунктуация). -Тошкент. Ўқитувчи. 1996.
4. Содиқов 1997 – Содиқов Қ. Уйғур ѐзуви тарихи (Манбашунослик ва китобат тарихи
масалалари). -Тошкент. ―Маънавият‖. 1997.
5. Содиқов 2009 – Содиқов Қ. Эски туркий битиклар.-Тошкент. 2009.
6. Sodiqov 2009 – Sodiqov Q. Turkiy til tarixi.-Toshkent. 2009.
7. Содиқов 2010 – Содиқов Қ. ―Қутадғу билиг‖нинг уйғур ѐзувли Ҳирот нусхаси. -
Тошкент. 2010.
8. Тугушева 2008 – Хуастванифт. (Манихейское покаяние в грехах). Предисловие,
транскрипция уйгурского текста, перевод Л.Ю. Тугушевой. Комментарий А.Л. Хосроева.
Факсимиле текста. Санкт-Петербург: Нестор-История, 2008.
9. Tekin 1993 – Tekin T. Irk Bitig: The Book of Omens, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
1993.
10. Шоабдураҳмонов 1953 – Шоабдураҳмонов Ш. Пунктуация қоидалари.
Тошкент. 1953.
52