Page 26 - 1-2017

Хорижий филология. №1, 2017 йил

негаки унинг муҳим хусусиятлари ўзгача “Поэтика” асарида Тодоров адабий
тузилишларда бўлса-да, ундан ташқарида матн ва матний табиатга эга
ҳам учрайди. Биринчи салбий хулоса ходисаларнинг бутун тоифасини” қўшиб
илмий билиш қонунлари билан; иккинчиси ўрганиш зарурлиги тўғрисида очиқ айтиб
– ўрганилаѐтган объектнинг ўзига ўтади; нафақат адабий, балки умуман ҳар
21
хосликлари билан боғлиқдир” . қандай матнлар, нафақат сўзга оид, балки
Бу ўринда адабий илмни бошқа ҳар қандай символизм... хусусан
23
гуманитар илмлар ажратишга (Тодоров ўрганилиши лозим” .
томонидан бир неча бор айтилган ва Ушбу ҳолатда поэтиканинг роли
“Поэтика” рисоласида асосланган фикр) қандай? Энди у Тодоровга ўтиш босқичи
интилиш гўѐ унутилгандек. Тўғри, бўлиб кўринади: у матн тўғрисидаги илм
адабиѐтга, шаксиз, турли нуқтаи асосларини кашф этиши ва яратиши, сўнг
назарлардан ѐндашиш ва уни бошқа ҳозирча мавжуд бўлмаган қандайдир
гуманитар илмлар объекти қилиш мумкин. илмга сингиб кетиши лозим, ўша илмнинг
Кейинги илғор хорижий илм-фанда мақсади – ўзининг мавҳумлаштирувчи
адабиѐтни ҳар хил гуманитар илмларнинг таҳлилларида адабиѐт чегараларидан
ютуқларини ўзида жамлаб, предмет ҳақида чиқадиган умумлашмаларгача
энг тўлиқ, ҳар томонлама билим бера кўтарилишга интилаѐтган инсон символик
олувчи мажмуавий ўрганиш фаолиятининг умумий қонуниятларини
самарадорлиги тўғрисида овозлар баралла тадқиқ этиш. Шу позицияда, ўтган асрнинг
янграмоқда. Бироқ адабиѐтнинг ўзига 60-йиллари француз адабий ҳаѐти учун хос
хослигини йўққа чиқариш ѐки эътиборга бўлган, янада умумий бўлган адабиѐт
нолойиқ деб тан олиш деганими бу? ҳаракатини аслан бадиий ва таҳлилий
Фикримизча, адабиѐтнинг мажмуавий ибтидолар кўшилиши содир бўладиган
ўрганилиши ҳалигача адабиѐт назарияси ҳамда гўѐки, бадиий адабиѐтнинг йўқолиб
олдида бутун долзарблиги билан турган кетишига олиб келадиган жараѐн сифатида
энг муҳим ҳамда мушкул муаммолардан қарашга мойиллик намоѐн бўлади. Унда
бири бўлиб қолаѐтган мана шу масалани (ушбу нуқтаи назарда) танқидий
ҳал қилишга ѐрдам бериши даркор. тафаккурнинг ҳеч бир йўналиши ҳалигача
Кейинроқ Ц.Тодоров айрим ўзига оча олмаган адабиѐт синоатини англаб
хос адабий хусусиятлар адабиѐтдан ташқи етишга структуралистик даъволарнинг
ҳодисаларга ҳам (сўз ўйини, саноқлар) қодир эмаслигининг эътирофи ҳам кўзга
хослигига асосланиб, узвий ва яхлит ташланади.
ходиса сифатида адабиѐтнинг Структурализм нафақат кўйилган
мавжудлигини ҳам шубҳа остига олди ва масалани ҳал қилмади – имконсизликни
шу сабабли “бутун адабий маҳсулот учун талаб қилмоқ нечун? – амалда у уни ҳал
умумий маҳраж” топиш мумкин эмас деб этишдан бош тортди. Тадқиқот
22
ҳисоблади. Унингча, айрим адабий объектининг ўзига хосликлари ҳақидаги
ҳодисалар орасидаги яқинлик, адабиѐт назарий гаплар амалда структуралистларда
билан нутқнинг бошқа турлари энг кўп фойдаланиладиган усуллар
орасидагига қараганда анча шубҳалироқ (у жамланмасининг намойишига, энг кўп
лирик шеър билан “Уруш ва тинчлик” қўлланувчи моделларни аниқлашга
сингари роман орасидагига кўра, лирик айланиб кетди, яъни асар бадиий
шеър билан ибодат орасида кўпроқ қийматини англашни йўққа чиқарувчи
умумийликни кўради). ҳамда асарни хунармандчилик маҳсулоти
даражасига тушириб қўйувчи хом фикрлар
бўлиб чиқди. Бундан ташқари,

21
Ўша манба, р.110
22 23
Ўша манба, р.363 Ўша манба. р.110
25