Page 21 - 1-2017

Хорижий филология. №1, 2017 йил

турувчи муҳим хусусияти – бадиийлик ғоят аҳамиятли, зеро Тодоров ва унинг
қизиқтиради. Бадиийликни атрофлича маслакдошлари методикасининг таҳлилида
ўрганувчи тадқиқотлар вазифасига бундан унинг соф назарий тузилмалари билан
буѐн бадиий асарни мухтасар ҳикоя қилиб аниқ талқинлари орасида ўтиб бўлмас
бериш ѐхуд асосланган қисқа хулоса девор (тўсиқ) барпо этилмаслигини, балки
бериш эмас, балки бадиий матннинг ҳар бирининг мақсад-вазифасини
функцияси ва структурал назариясини унутмаган ҳолда ишларнинг бир туридан
ишлаб чиқиш киради. Бир қатор бадиий бошқасига эркин ўта олиш имкониятини
имкониятлар назарда тутилган мазкур яратади. Демак, мақсад етарлича аниқ
назарияда реал бадиий матнларни қўйилган ҳамда тўла маънода ишончли
ўрганиш, амалга оширилган тасвирий- асосланган. Таъкидламоқ лозимки, айнан
ифодавий воситаларни кўриб чиқиш мана шу, бизнинг фикримизча,
муҳим аҳамиятга эга... Шундай қилиб, структурализмга эътиборни жалб этган ва
алоҳида олинган матн юксак бадиий адабиѐт тўғрисидаги фанни яратишдаги
савиядаги намунага айланади, унинг уринишларга аҳамият билан муносабатда
материалида эса адабиѐтнинг ўзига хос бўлишга мажбур қилган.
6
хусусиятлари ўрганилади”. Адабиѐт билан шуғулланувчи
Демак, таснифга киритилган барчанинг диққатини ўзига тортган ушбу
жузъий аниқликларга қарамасдан, масаланинг ечими қандай? Адабиѐтнинг
Тодоровнинг бадиий асарга турли ўзига хослигини англаб етиш ҳамда
ѐндашувлар орасида поэтиканинг алоҳида адабиѐтни ноадабиѐтдан нима фарқлашини
ўрни хусусидаги асосий фикри ўзгармай кўрсатиш истаги структуралистлар
қолади. Боз устига адабиѐт (санъат тури)ни назарий-адабий тадқиқотнинг туб
алоҳида адабий ҳодиса (асар)дан ажратиш, муаммоларидан бири, ҳал қилишга уриниб
ўзаро фарқлаш ҳам ўзгармай қолади. кўрадилар деб умидланишга замин
Бундай ажратишнинг маълум яратганди: асарнинг ўқувчига таъсирининг
даражада асоссизлиги шубҳасиз. Тодоров сири нимада, адабиѐтнинг бадиийлиги
ҳамда бошқа “нуфузли олимлар” нима ўзи ва уни аниқлаш (тавсифлаш)
ишларини шарҳловчилар айнан мавҳум мезонлари қандай.
ажратиб олинган адабиѐтни ўрганишни Ўзининг севимли адибларидан
уларнинг асосий хизмати бири, Генри Жеймсга бағишланган “Ҳикоя
ҳисоблаганларида ўзлари қиролдан кўра қилиш синоати” (1969) мақоласида
кучлироқ қиролпарвар бўлиб чиқишади. Тодоров қуйидагиларни эслатиб ўтади: –
Ҳолбуки, Тодоровнинг ўзи талқин ва “Гиламдаги нақш” ҳикоясидаги ѐш
поэтика орасидаги фарқланишлар мунаққид таниқли ѐзувчи маҳоратининг
фақатгина назарияда мавжуд бўлиши сирларини фаҳмлашга уриниб, мана бу
мумкинлигини эътироф этади: “Ҳақиқий каби саволларга жавоб излайди: “Эҳтимол,
асарлар устида олиб борилган услубида бир нима бордир? Фикрларида?
кузатишлардан озиқланмаган поэтика Балки, бу шакл сири ѐки мазмун
тўғрисидаги назарий фикр-мулоҳазалар, синоатими?”
аксарият ҳолларда беҳуда ҳамда бефойда Адабиѐт тадқиқотчиларининг бир
бўладилар”. Тодоров “кўпинча танқидий неча авлодлари мазкур саволларга жавоб
таҳлилни икки қутб – поэтика билан топишга уринишган. Тодоров ҳам ўз
талқин орасида бениҳоя иккиланишларга ечимини таклиф қилади.
7
айлантириб юборадиган” поэтика билан Адабиѐт ҳақидаги назария тарзида
талқиннинг узвий алоқаси, бир-бирига поэтикани муайян асарлар талқини ва
ўтишини таъкидлаб ўтади. Кейинги фикр бошқа илм(фан)лардан алоҳида ажратиб,
Тодоров унинг адабиѐт тарихи ҳамда

6 Ўша манба, 41-42 бет. эстетика (нафосатшунослик) билан
7 Тодоров 1975, 43бет
20