Page 9 - 1-2017

Хорижий филология. №1, 2017 йил

замонда”, “ялмоғиз кампир”, “пари шуғулланди. Жумладан, Б.Жўраеванинг
пайкар”, “борса-келмас”, “учар от”, фикрича, “...ибора ва мақол кўчма маъно
“ҳаѐт гули”, “олтин балиқ” каби кўплаб ифодалаши жиҳатидан идиомалар
тил воситаларининг барчаси ўрганилади. таркибига кирса-да, уларда идиомалашиш
Шу билан бирга мазкур мақолада жараѐни ҳам турлича кечади: ибора кўчма
“ўлим”, “ўлмоқ” маъносини ифодаловчи маънонинг торайиши, мақол эса кўчма
жон бермоқ, тупроққа топширмоқ, охирги маънонинг кенгайиши натижасида
йўлга узатмоқ, туз-насибаси (нон- идиомалашади” [14].
насибаси) узилмоқ, вақти-куни битмоқ, А.Абдусаидовнинг монография ва
жонини жабборга топширмоқ, ўқув қўлланмалари, илмий мақолалари
жувонмарг бўлмоқ сингари ҳамда “Газета жанрларининг тил
фраземаларнинг халқ эртакларида хусусиятлари” мавзуидаги докторлик
қўлланиш доираси ѐритилган. Мақолада ишининг алоҳида қисми фраземаларнинг
кулини кўкка совурмоқ, тупроқ билан газета тилида экспрессивликни
баравар қилмоқ, терисига сомон тиқмоқ, ифодаловчи восита сифатидаги ролини
ўн жонидан бир жонини ҳам қўймаслик, тадқиқ қилишга бағишланган. Тадқиқотчи
тошбўрон қилмоқ каби “ўлдирмоқ, ѐтиб қолган маҳсулотлар, ернинг
йўқотмоқ” маъноли фраземалар ҳам жиловини маҳкамроқ ушламоқ,
юқорида келтирилган фраземаларга кўргиликлар ботқоғига ботган,
семантик жиҳатдан жуда яқин туриши шикоятчининг нони бутун бўлса,
тўғри қайд қилинган. Шунингдек, таънанинг бир учи тегади сингари
мақолада барака топ, муродингга ет, окказионал фраземаларнинг газета тилида
камол топ, камлик кўрма, омон бўл, қўша бир-икки марта ишлатилиб, сўнг
қаринглар, хирмонга барака, ишинг истеъмолдан қолаѐтганлигини, шу сабабли
ўнгидан келсин, оқ йўл, ой бориб омон кел, уларни тўплаш, окказионал фраземалар
хуш келибсиз, қандай шамол учирди, қуриб луғати тузиш зарурлиги ҳақида асосли
кеткур, туѐғингни шиқиллат, уйинг куйгур, фикр-мулоҳазалар билдиради [15].
номаъқул бузоқнинг гўштини ебсан, нон Г.Исақова ўз номзодлик ишининг
урсин каби турли тилак, истак билдирувчи учинчи бобида “қилмоқ” феълининг
сўзлашув нутқи иборалари ҳам бир қанча барқарор бирликлар (фраземалар ва
семантик гуруҳларга ажратиб таҳлил мақоллар) таркибида қўлланиш
қилинган. Мақола муаллифлари ўзбек халқ хусусиятларини изчил таҳлил қилишга
эртаклари фразеологиясининг рус тилига муваффақ бўлган [16].
таржимаси ҳақида ҳам муҳим фикр- Ш.Алмаматова ўзбек тилидаги
мулоҳазаларни ўртага ташлаганлар [12]. фраземаларни компонент таҳлил қилиш
Келгусида ана шу бажарилган иш изчил муаммоларига доир номзодлик ишини
давом эттирилиши ва ўзбек фольклор ҳимоя қилди. Бу ишнинг дастлабки боби
фразеологияси, унинг ўзига хос ўзбек тилидаги от компонентли
хусусиятлари янада чуқурроқ таҳлил фраземаларнинг семантик таҳлили
қилиниши лозим бўлади. масалаларини ѐритишга бағишланган.
Б.Жўраева “Мақолларнинг лисоний Тадқиқотчи шахс компонентли фраземалар
мавқеи ва маъновий-услубий (кўнгли жойига тушди, жонини фидо
қўлланилиши” мавзуидаги номзодлик қилмоқ, димоғи чоғ бўлди, эси жойига
ишида мақолларни унга ѐндош бўлган тушди каби), зоонимик компонентли
фраземалардан этимологик, маъновий ва фраземалар (ит кунини бошига солган,
синтактик жиҳатдан фарқлашга интилган отдан тушса ҳам, эгардан тушмайди,
эди [13]. Кейинги йилларда олима ибора млондай аврамоқ, илон қимирласа билмоқ,
(фразема) ва мақоллардаги идиомалашув бузоқнинг югургани сомонхонагача каби),
жараѐнини тадқиқ этиш билан соматик компонентли фраземалар (қўлидан

8