Page 14 - 1-2018

Хорижий филология. №1, 2018 йил

билан чоғиштираѐтиб, ҳар иккала ҳолатда ҳодиса кўринишида талқин қилиш
ҳам бир хилдаги когнитив тажриба намоѐн ҳаракатида бўлган эдилар. Лекин нутқий
бўлса-да, лекин бу тажрибани ифодалаш режанинг катта қисми муаллиф онгида
учун турли семантик структураларга лисоний ифода топмасдан қолиб кетади ва
мурожаат қилинаѐтганини таъкидлайди бу таржимонни имплицит маънони излаш
(Langacker 1976:344). Семантик ҳамда уни таржима матнида сақлаш
структураларни ―меъѐрдаги тасаввур‖ йўлини топишга ундайди. Бунга эришиш
(conventional imagery) деб атаган учун муаллиф ҳамда ўқувчи (таржимон)
Р.Лангэкернинг қайдича, тилнинг ифода бир-бирига яқинлашиши зарур ва фақат
заҳираси одатда маълум бир вазиятни шу йўсинда муаллиф фикр–
ифодалаш учун турли тасаввур ва ҳиссиѐтларининг ўзига хос жиҳатларини
тасвирлардан фойдаланиш имконини пайқаш мумкин бўлади. Бироқ, онг инсон
беради. Бироқ бу тасаввур баъзан шу организмида қандай ҳаракатланишини
қадар ўткинчики, у бизнинг аниқлаш қанчалик мушкулот бўлса, унинг
тафаккуримизга, ўй-фикримиз мазмунига матн таркибида қандай жойлашинишини
таъсир ўтказишга улгурмайди (Langacker билиш ҳам у қадар осон эмас. Машҳур
1991:12). Воқелик идроки ва лисоний адабиѐтшунос ва услубшунос Р.Фаулер
воқеланишдаги бу тарздаги фарқларнинг ―онг усули‖ (mind style) тушунчасини
ҳамда универсал когнитив тузилмаларнинг қўллар экан, ―алоҳида шахс ментал
таъсири ўзига яраша эканлигини, масалан, ҳолатини бошқалардан тафовутли тарзда
инсон танаси ҳолати ҳақида маълумот лисоний ифодаланиши‖ни назарда тутади
берилишида кўриш мумкин. Жумладан, (Fowler 1977:103). Олим ―онг усули‖ни
инглиз тили соҳиби совуқотаѐтганини матн лисоний тузилмалари билан
билдириш учун ўзининг шу ҳолатда боғламасдан, балки ўқувчи онгида пайдо
эканлигини маълум қилади: I Am cold, бўладиган таассурот деб қарайди. Бошқа
француз эса эгалик муносабатини услубшунослар наздида эса, бу ҳодиса
ѐқтиради–J‘ai froid (―I have cold‖). матнга хос хусусият бўлса-да, аммо
Онгнинг шаклланиши ва фаолият когнитив ҳолатни такрорлайди (Boose-Bier
кўрсатишида атроф-муҳитнинг ўзига 2003). Гумонсиз, таржима матнлари
яраша ўрни борлиги аниқ. Шу аснода когнитив ҳолатларни ифодалайди ва
биологик умумийлик ва маданий яратади. Ушбу ҳолатлар таржима
фарқларнинг тўқнашуви таржима жараѐнида сақланмаса, таржиманинг
ҳодисасига когнитив ѐндашув учун ўқувчилар онгига таъсири кучсизланади
муҳимдир, чунки таржима амалиѐтининг ѐки батамом йўқолади. Демак, бу таъсирни
асосий омилларидан бўлган линсоний сақлаш учун қўйиладиган илк қадам уни
ифода бирликлари танловида онгнинг (таъсирни) англашдир. Матн воситасида
таъсир кучи ва аҳамияти лисоний узатилаѐтган ахборотнинг мазмуни,
фаолиятнинг бошқа турларига нисбатан олдинроқ айтилганидек, схемалар, яъни
яққол сезиларлидир. олдиндан мавжуд бўлган билим
Онг олам-воқелик ва матнни структураларидан иборат. Ўқувчилар
боғловчи восита бўлганлиги боис, ажратадиган ушбу структуралар
таржимашунослар унинг тадқиқи билан индивидуал ва маданий билимлар, ғоялар,
озми-кўпми шуғулланиб турадилар. эътиқодлар уюшувини тақозо этади.
Тўғрида, матн, айниқса, бадиий матн, онг Онг ѐки тафаккурнинг матнидаги
фаолияти маҳсулоти сифатида қараладиган акси когнитив ҳолатнинг барча жиҳатлари
бўлса, унда бу маҳсулотда муаллиф онгли ифодаланишида кўринади, чунки у ғоя,
тафаккури изларини топишга шахсий муносабат, алоҳида ҳиссиѐтлар
интилишимиз табиийдир. Тадқиқотчилар таъсирида бўлиши мумкин. Р. Фаулер
ҳали ўрта асрлардаѐқ тилни умумий бекорга маънони умумий ғоядан ажратиб
билим тизими ва сўзловчи онги бўлмаслигини ва унинг социал
(тафаккури)нинг акс-садоси тарзидаги структураларга (social structures) қарам

13