Page 86 - 2-2016

Хорижий филология. №2, 2016 йил

ЭНДРЮ МОББСНИНГ “ҒАЗАЛ. ТАҲЛИЛ ВА ШАКЛНИНГ АКС ЭТИШИ” НОМЛИ
МАҚОЛАСИГА ДОИР МУЛОҲАЗАЛАР

Халимова Фируза,
СамДЧТИ катта илмий-ходим изланувчиси

Калит сўзлар: ғазал, ўзбек арузи, мунчоқ, шеърдаги вазн, қофия, ўлчов, ритм.

Эндрю Моббс ўзининг “Ғазал. Ғазал жанри ғаройиб, сирли,
Таҳлил ва шаклнинг акс этиши” номли мусиқий назм шаклидир. Ушбу қарашни
мақоласида шундай деб ѐзган: “Although исботлаб кўрсатиб бериш бадиий
many might not recognize the ghazal - a таржимонлар, шеърият билан
formarguably more mysterious than шуғулланувчи, аслият тил ва ўгирувчи тил
mainstream forms such as the sonnet or the тилини, шеърий тизимини, аслият тили
haiku – it is a form with a rich history that is соҳиблари ва ўгирувчи тил намояндалари
deeply rooted in cultural tradition.” Яъни, тарихини, маданиятини, урф-одатини,
кўпчилик ғазални сонет ва ҳайку каби анча дунѐқарашини билган, ҳис қилган қалб
шаклан ғаройиб сирли маълум бир эгалари бўлган, фон билимга эга
йўналиш деб таъкидлашлари мумкин, бу мутаржимларга вобастадир, бу замон ва
шакл бой тарихга, илдизи маданий жамият талабидир.
анъаналарга қадалган шаклдир. Ғазални Бадиий адабиѐтни таржима дунѐга
сонетчалик мавқега эга эмас деб баъзи машҳур қилади. Таржима халқлар
адабиѐтшуносларнинг таъкидлашларига ўртасидаги ижтимоий, иқтисодий
албатта сабаблар бор. Бизнинг фикримизча, муносабатлар, дўстлик, тотувликни йўлга
бунга ғазаллар султони Мирзо Алишер қўйишга ва мустаҳкамлашга хизмат
Навоийнинг, оташин қалб эгаси, шоҳ ва қилади. Тилларнинг мавқеи
шоир Бобурнинг, ҳамда Хоразмий, Огаҳий, мустаҳкамланади. Маълум халқнинг бой
Гадоий, Машраб, Муқимий каби сон- адабиѐти билан танишиш орқали китобхон
саноқсиз классик шоирларимизнинг ва шу халқнинг маданияти, адабиѐти,
аруз вазнида ижод қилиб келаѐтган дунѐқараши, урф-одати билан танишади.
замондош шоирларимизнинг асарларидан Таржима туфайли ижод аҳли учун янги
Ғарб давлатлари тилшунослари, имкониятлар пайдо бўлади, янгидан-янги
китобхонлари етарлича маълумотга эга жанрлар яратилади. Масалан, инглиз
бўлмаганликлари сабаб бўлган бўлса керак. адабиѐтидан бизларга кириб келган сонет
Ҳолбуки, Ғарб адабиѐтшунослигида, жанрида ўзбек шоирларидан Барот
шеъриятида, масалан инглиз шеъриятида Бойқобилов, Ўткир Ҳошимов ва бошқалар
сонетнинг биргина тури: Петрарка ва ижод қилишган.
Шекспир сонетлари фарқланади, лирик Бугунги кунда Ғарб ижодкорлари,
шеърлар асосан 6 вазн, силлабо тоник инглиз тилида назм яратаѐтган шоирлар
шаклида яратилади. ўзбек мумтоз жанри – ғазалнинг сир-
Ўзбек арузи 11 баҳрни ўз ичига асрорлари билан танишиб, ушбу жанрни ўз
олиб 366 хил вазнда, силлабик тилларига олиб киришмоқдалар. Бунга
(ҳижоларнинг қисқа, чўзиқ, ўта чўзиқ мисол қилиб америкалик ѐш тилшунос,
тарзда маълум бир тартибда гуруҳланиб адабиѐтшунос, шоир Эндрю Моббс ўз
келишига асосланган) ўлчовда келишига мақоласида “XX асрда ғазал жанрини
12
асосланган . инглиззабон ўқувчиларга таништирган
шоирлардан бири ҳиндистонлик Оға
Шаҳид Али (Agha Shahid Ali) бўлган” деб
12
А. Ҳожиахмедов. Ўзбек арузи луғати. –Т.: Шарқ. ѐзади. Шаҳид Алининг таъкидлашича,
1998, 41б.
85