Page 17 - 2-2017
P. 17
Хорижий филология. №2, 2017 йил
Услуб — тилнинг инсон маъноларнинг ўзаро боғлиқлиги ҳамда
фаолиятининг муайян соҳаси билан боғлиқ бадиий матн ва контекстуал маъно
вазифаларига кўра ажратилиши. Кишилар моҳиятининг тўлақонли очиб берилишида
фаолиятнинг барча соҳаларида алоқа синтактик-стилистик воситаларнинг тутган
қилиш жараѐнида тилдаги лексик, ўрнини амалий жиҳатдан ўрганиб, инглиз
фразеологик, грамматик ва фонетик ва ўзбек тиллари доирасида қиѐслаш
воситаларни танлаш ва ишлатишда бир- борасида шу кунга қадар олиб борилган
бирларидан маълум даражада фарқ ишлар етарли даражада ўрганилиб
қиладилар. Умумхалқ тили доирасида тил чиқилган деб айта олмаймиз.
воситаларининг бундай танлаб олиниши Тилнинг функционал услублари
нутқнинг хилма хил кўринишларининг шаклланишида ифода ва стилистик
пайдо бўлишига олиб келади. Нутқ услуби воситаларнинг тутган ўрнини таҳлил
тилнинг вазифаси билан бевосита боғлиқ қилиш, бадиий матнда асосий мантиқий
бўлади. Шунинг учун ҳам улар вазифавий маъно ва контекстуал маъноларнинг юзага
(функционал) услуб деб юритилади. чиқишида синтактик ифода
Тилшунослик соҳасида охирги йилларда воситаларининг аҳамиятини қиѐсий
олиб борилаѐтган фундаментал жиҳатдан тўлақонли таҳлилини ўтказиш
тадқиқотлар натижалари ҳали бу борада вазифаси ўзбек тилшунослигида тўлақонли
кўплаб амалга оширилиши лозим бўлган амалга оширилмаган. Бу борада ўзбек
ишларнинг мавжудлигини тасдиқламоқда. тилшуносларининг инглиз тили
Сўнгги йилларда когнитив тилшунослик, стилистикасини ўрганишга қаратилган
қиѐсий тилшунослик, прагмалингвистика ишларида синтактик-стилистик воситалар
каби йўналишларда республикамизда бир хусусида умумий маълумотлар бериб
қатор тадқиқот ишлари олиб борилди ва ўтилган. Бу каби изланишлар одатда
муайян ютуқларга эришилди. умумий характерга эга бўлиб, айнан
Нутқнинг оғзаки шакли синтактик-стилистик воситалар ва матн
хусусиятларига асосланган синтактик- муаммоси алоҳида тадқиқ этилмаган.
стилистик воситалар, структурали Нутқнинг оғзаки шакли хусусиятларига
маъноларнинг ўзаро муносабатига асосланган синтактик-стилистик
асосланган синтактик-стилистик воситалар, боғловчилар ишлатилишига
воситаларнинг матн шаклланишида тутган асосланган синтактик воситалар,
аҳамиятини изчил тарзда тадқиқ этиш каби структурали маъноларнинг ўзаро
масалалар тилнинг функционал услублари муносабатига асосланган синтактик
шаклланишида стилистик воситаларнинг воситаларни тадқиқ этиш жараѐнида
тутган ўрнини таҳлил қилиш, бадиий бадиий матн структурасини эътиборга
матнда асосий мантиқий маъно ва олмасдан иложимиз йўқ. Cинтактик
контекстуал маъноларнинг юзага стилистик воситаларни қиѐсий жиҳатдан
чиқишида синтактик ифода мукаммал ўрганиш уларнинг бадиий матн
воситаларининг аҳамиятини асослаб таркибида тутган ўрнини белгилаб олиш
бериш назарий жиҳатдан муҳим жараѐни билан бевосита боғлиқ бўлган
ҳисобланади. Чунки адабиѐтимизнинг етук жараѐн ҳисобланади. Ушбу жараѐнда
дурдона асарларини чет тилларга таржима синтактик-стилистик воситаларнинг
қилиш жараѐнида бу каби муаммолар умумий хусусиятларини таҳлил қилиш,
билан юзма-юз келган таржимон турли хил уларни қиѐсий жиҳатдан (мисол учун,
стилистик воситалар, тасвирий ифода инглиз ва ўзбек тиллари доирасида)
воситаларини амалда моҳирона қўллай ўрганиб чиқиш, бадиий матн таркибида
билиши асарнинг бошқа миллат вакиллари синтактик ифода воситалари ва стилистик
юрагидан жой олишида муҳим омил воситаларнинг тутган ўрнини назарий
саналади. Матн ва турли структуравий жиҳатдан таҳлил этиш, уларнинг
16
