Page 57 - 2-2017

Хорижий филология. №2, 2017 йил

maqolasida gazeta va jurnallarda so‗z va so‗z jurnalistning o‗zi guvohi yoki ishtirokchisi
birikmalarini o‗z o‗rnida ishlatmaslik va tojik bo‗lgan voqea-hodisalar to‗g‗risidagi tezkor
tili imlo qoidalariga rioya etmaslik to‗g‗risida hikoyasini bildiradi. Mazkur janrda yozilgan
mulohaza bildirgan [12:41-48]. materialda hodisa joyida «bo‗lish» hissi
Tojik tilshunosligida olib borilgan bu yuzaga keltiradi» [5:210].
kabi tadqiqotlar diqqatga sazovor, ammo Hozirgi vaqtda reportaj ikki ma‘noni
ularda ommaviy axborot vositalarining tili va bildiradi: «1) radio va televideniye orqali
uslubi maxsus o‗rganilmagan. voqea sodir bo‗lgan joydan olib borilayotgan
Mustaqillik davrida O‗zbekistonda eshittirish yoki ko‗rsatuv; 2) vaqtli matbuotda
nashr etilayotgan «Ovozi tojik» va «Ovozi yoritilgan mahalliy mavzulardagi qisqa xabar
Samarqand» gazetalarining ham va axborot» [18:212].
Prezidentimiz va Hukumatimiz siyosatini "O‗zbek tilining izohli lug‗atida
keng ommaga etkazishdagi roli tobora oshib shunday ta‘rif berilgan: "Reportaj (r).
bormoqda. Respublikamiz hayotini, Matbuot, radio, televideniyeda: sodir
islohotlarning mohiyatini tushuntirish, bo‗layotgan voqea-hodisalardan olib
xalqning kelajakka ishonchini yanada oshirish boriladigan mahalliy mavzulardagi xabar,
sohasida muhim manbalardan biri maqola"[16:622].
hisoblangan ushbu gazetalarning tilini A.Abdusaidov o‗zbek matbuotida
o‗rganish bo‗yicha maxsus ilmiy tadqiqot reportaj janrining til xususiyatlarini o‗rganib,
hozirgacha yaratilgan emas. mavjud tadqiqotlardagi quyidagi fikrlarga
O‗zbekistonda nashr etilayotgan tojik tayangan: "Reportaj - bu ma‘lum bir vaqtda
gazetalari tilining shakllanishi, gazeta tilining sodir bo‗lgan voqea haqidagi hikoyadir.
turli janrlari bo‗yicha xos xususiyatlarini Reportaj avvalo boshqa janrlardan turli
tadqiq qilish «Ovozi tojik» va «Ovozi harakatlarning, voqea detallarining va
Samarqand» gazetalarining ta‘sirchanligini dinamikasining ko‗pligi bilan farq qiladi.
oshirishga ham xizmat qiladi. Ushbu Reportajni faktlar orqali suhbatlashish desa
maqolada reporataj janrining ayrim til bo‗ladi. Jurnalist sodir bo‗lgan voqea haqida
xususiyatlarini yoritishga harakat qildik. hikoya qilganda go‗yo gazetxon yoki
Reportaj (guzorish) fransuzcha jurnalxon xuddi o‗zi ko‗rgandek tasavvurga
(reportage) so‗zidan olingan bo‗lib, xabar ega bo‗lishi kerak. Reportaj, avvalo,
bermoq, xabardor qilmoq ma‘nosini gazetxonga ma‘lum bo‗lmagan bironta
ifodalaydi [17:378]. Reportaj axborot yangilik haqida mukammal hikoya qilishdan
janrlarining bir turi bo‗lib, tojik iborat".
publitsistikasida ilmiy jihatdan maxsus Reportajda boshqa axborot janrlari
o‗rganilmagan. I.Usmonovning nomzodlik singari haqqoniylik, faktlarga asoslanish,
dissertatsiyasida umumiy ma‘lumot berilgan, operativlik, ta‘sirchanlik kabi omillar juda
xolos [15:119]. muhimdir. Yаngilik reportajning asosi
Reportaj so‗zi lug‗atlarda quyidagicha hisoblanadi. Ma‘lum voqea-hodisa, faktlar
izohlangan: «Reportaj - jurnalistikaning hamda tezkorlik bilan voqea sodir bo‗lgan
informatsiya janri. Jurnalist o‗zi ishtirok etgan joydan tayyorlangan material reportajning
tantana yoki voqea-hodisa haqida xabar magzini tashkil etadi. Unda voqea joyi
beradi. Reportajlar har xil bo‗ladi. Gazeta tasvirlanadi, jonli muloqotlar beriladi,
reportaji tematik va voqeaband bo‗lib, unda ko‗pincha, materiallarda tantanavorlik aks
suratlar ham foydalaniladi» [1: 25-26]. etadi. Reportajning asosini axborot
«Reportaj atamasi lotincha (informatsiya) tashkil etadi va xabar berish
«reportare»dan olingan bo‗lib, «xabar asosiy o‗rinni egallaydi, voqea-hodisa, faktlar
qilmoq», «darak bermoq» ma‘nosini tahlil qilinmaydi.
anglatadi… Atama XIX asrning birinchi Ayrim reportajlar voqea sodir bo‗lgan
yarmida paydo bo‗lgan… Reportaj bugunda joy tasviridan yoki kishilar bilan muloqotdan,

56