Page 58 - 2-2017
P. 58
Хорижий филология. №2, 2017 йил
yo voqea tarixi haqidagi qisqacha hikoyadan shu voqea va hodisalar yuz berayotgan joydan
boshlanadi. Reportaj ta‘sirchan, operativ janr to‗g‗ridan - to‗g‗ri xabar beriladi, boshqacha
sifatida gazetaning mavzu jihatdan rang- qilib aytganda, hayot voqealari qayd
barangligini ta‘minlaydi va o‗qimishliligini etilmaydi, balki harakatda, jonli tasvirlanadi
oshiradi. hamda bu jarayonda jurnalist bevosita ishtirok
Reportajda oddiy bayonchilikdan ko‗ra etadi.
obrazli ifoda ustun turadi. Bu esa jurnalistdan M.Xudoyqulov ―Jurnalistika va
mahorat va chuqur bilim talab etadi. Chunki publitsistika‖ nomli kitobining ―Borliqning
reportajda axborot jonli, ta‘sirchan ifoda jonli aksi‖ [19:163-164 ] sarlavhali qismida
qilinadi. reportajning quyidagi turlarini ajratib
Reportajda voqea joyi tasviri ham ko‗rsatgan: ―Reportaj aks ettirayotgan ob‘ekti
muhim rol o‗ynaydi. Joy tasviri va tantanavor nuqtai nazaridan voqea reportaji, muayyan
ruhni berish uchun obrazli ifodalar, mavzuga bag„ishlangan reportaj, muammoli
emotsional-ekspressiv bo‗yoqdor so‗zlar, reportaj, reportaj-sharh kabilarga bo‗linadi.
o‗xshatishlar, sifatlashlardan unumli Reportaj qaysi ommaviy axborot vositasida
foydalaniladi. Kishilar bilan muloqotning berilishiga qarab gazeta reportaji, jurnal
jonliligini ta‘minlash maqsadida dialoglar ham reportaji, radioreportaj va telereportaj
ishlatiladi, voqea qatnashchilarining nutqi kabi xillarga bo‗linadi.
beriladi. Chunki reportajda qahramonlar so‗zi Yаngiliklar xususida nisbatan tezkor
muhim ahamiyatga ega. xabar beradigan janrlardan biri reportaj bo‗lib,
"Reportaj ko‗p jihatlari bilan ocherkka unda jamiyat turmushidagi muhim voqealar
yaqin turadi. Ocherk ham, reportaj ham fakt haqida jonli, ta‘sirchan hikoya qilinadi.
va voqealarning guvohi bo‗lgan kishi Reportaj materialini asosan ishlab chiqarish
tomonidan yoziladi. Lekin ocherk o‗zining sohasidagi yangiliklar (korxonalarning ishga
publitsistik ruhi, chuqur fikr yuritish va tahlili tushirilishi, yutuqlari va hokazo), bayramlar
bilan reportajdan farq qiladi. Reportyor tafsilotlari tashkil etadi. Bu janrda asosan
o‗zining qisqa materiali orqali voqeaning umumiste‘mol so‗zlardan foydalanilsa ham,
muhimligini ta‘kidlaydi. Shuning uchun ham voqealarni jonli tasvirlashda bo‗yoqdor
reportajda ortiqcha tasvir bo‗lmasligi kerak. so‗zlar, ifoda-tasvir vositalari, tasviriy
Reportaj yorqin va lo‗nda bo‗lishi kerak. ifodalardan ham o‗rni bilan foydalaniladi,
Jumlalar ixcham, tili ravon bo‗lmog‗i lozim". chunki mazkur vositalar so‗zlarning
Publitsistik janrlarning o‗ziga xos «jilolarini ming bir qirrasi bilan ko‗rsata
xususiyatlarini izchil tadqiq qilayotgan olim oladigan va shu orqali ona tilimizning
Muxtor Xudoyqulov o‗zining ―Jurnalistika va naqadar boy hamda go‗zal ekanligini
publitsistika‖ nomli o‗quv qo‗llanmasining namoyish etishga tayyor turgan bitmas-
―Reportaj - publitsistikaning muhim janri tuganmas imkoniyatdir» [11:68 ]. Jurnalist
sifatida‖ [19:135] sarlavhali qismida e‘tiborni voqealarni jonli tasvirlash uchun dialoglardan
tortadigan fikrlarni bayon etgan. Ma‘lumki, ham keng foydalanadi. Zero, mazkur janrda
informatsion nublitsistikaning asosiy personajlar nutqi katta ahamiyatga ega.
janrlaridan biri reportajdir. Reportaj so‗zi Reportajda qahramonlar xarakterini
lotincha bo‗lib, etkazib berish degan ma‘noni ochish emas, balki voqeani jonli, tantanavor
bildiradi. Reportaj voqea, hodisalarni tasvirlash muhimdir. Reportaj janrining
bevosita, jonli aks ettiruvchi, tezkor yoritib xususiyatlaridan biri shuki, unda ta‘sirchan,
beruvchi informatsion materialdir. Uning ko‗p ma‘noli so‗zlar, so‗z birikmalari ko‗p
oddiy xabardan farqi shuki, xabarda hayotdan ishlatiladi. Ayrim reportajlarda sarlavha
olingan fakt, voqea, hodisalar umumiy, ya‘ni ostida «reportaj» so‗zi qayd etilib, sarlavhaga
qayd etish tarzida bayon etilsa, reportajda kengroq izoh berilgan. Bu holat diqqatni
fakt, voqea va hodisalar haqida bevosita, tortishga xizmat qiladi: Idi chustu choloki va
o‗sha voqea- hodisa bo‗lib o‗tayotgan paytda, mahorat megardad [Ot., 14.05.03], «Halqai
57
