Page 67 - 2-son-2018-yil

Хорижий филология №2, 2018 йил

МУМТОЗ АНЪАНАЛАР ДАВОМЧИСИ

Хуррамова Зебо,
СамДЧТИ ўқитувчиси

Калит сўзлар: Зуллисонайнлик, анъана, мумтоз шоирлар, инсон, борлиқ, диний-
фалсафий қарашлар, ғоя.

ХХ асрнинг 50-70 йилларида миллий борди. У шарқ шеъриятининг Ибн Сино,
қадриятларга барҳам берилиб, янги Ҳофиз Шерозий, Умар Хайём, Мирзо
мафкура ва янгича турмуш тарзига Бедил, Алишер Навоий, Фузулий сингари
кўниккан жамиятда яшаган Вадуд Маҳмуд улуғ ижодкорлари шеъриятига шаклангина
ўзижоди, шеърий асарлари билан мумтоз эмас, балки фалсафий-ғоявий масалаларда
шеърият анъаналарини, демакки азалий ҳам издошлик қилди. Тариқатлар хилма –
қадриятларнинг бадиий талқинини давом хил бўлгани ҳолда уларнинг юқоридаги
эттирди. Унинг барча шеърлари шарқ масалаларга муносабатида, бадиий
фалсафий тафаккури негизида яратилган талқинида умумий қарашлар етакчилик
бўлиб, мумтоз шеъриятдаги шаклий қилгани боис Аллоҳ-севикли, инсон-уни
жиҳатлар-жанр, вазн, маъно-мазмундаги севувчи, ишқ, маънавий камолот, жаннат,
диний-фалсафий ғояларга издошлик давом дўзах сингари масалаларда қарашлар бир-
эттирилган. Шунингдек, бу жиҳатлар биридан маълум даражада фарқ қилса-да,
зуллисонайнлик анъанасини давом моҳият ягоналиги барча тасаввуф
эттириб, ўзбек ва форс-тожик тилларида олимлари, шоирлари томонидан эътироф
бир хил қалам тебратганида намоён бўлса этиб келинган. Тасаввуф адабиётида
(шу ўринда бу мулоҳаза унинг адабий- етакчи ўрин тутган ана шу бадиий
танқидий изланишларига ҳам тегишли талқинлар кейинги шоирларни ҳам
эканини таъкидлаб ўтиш лозим), илҳомлантирган. Тасаввуф таълимотининг
кейингиси мумтоз жанрлардан биз яшаб турган борлиқ Яратганнинг акси
рубоийнавислик анъанасини давом ёки сояси, асл манба эса унинг ўзи
эттирганида намоён бўлади. Аср эканлиги ҳақидаги ғояларнинг бадиий
бошларидаги умумий қатағон гирдобига талқини Вадуд Маҳмуд шеърларида изчил
тушган ижодкор умрининг 20 йилдан давом эттирилган:
кўпроғи Россиянинг совуқ ўрмонларида دیآ میانشآ لامک هجو ره
ўтган (1929-1934 йиллар Қозоғистоннинг دیآ میابرلد لامج سح ره
Алмати шаҳрида сургунда, 1937 йилдан ملآ رد هیبعت تسا هدش شقن هج
1954 йилгача Россиянинг Архангельск دیآ میادخ یکی اج همه رد هک
вилоятида қамоқда) бўлишига қарамай (Мазмуни: Ҳар бир мукаммал инсон
унинг асосан 50-70 йилларда ёзган шеърий биродаримдир, ҳар бир гўзал
асарлари сақланиб қолган. Бу шеърлар дилбаримдир. Оламда мавжуд
шоир яшаган атеистик жамият мафурасига нарсаларнинг барчаси ягона худойимнинг
тамоман тескари ғояларнинг бадиий мужассамидир.) “Чунки инсон олами сағир
ифодаси бўлиб, асосан шарқ мумтоз (кичик олам) сифатида олами кабир (катта
адабиётидаги Борлиқ, Инсон ва олам) деб номланадиган юқори оламлар-
6
Яратганнинг ўзаро муносабатлари нинг хусусиятларини ўзида акс эттиради” .
масалаларига қаратилган. Маълумки, Шундай экан, инсон Яратганнинг бир
исломий илмларнинг таркибий қисми зарраси ва у ўзининг асл моҳиятини
саналган тасаввуф илми ва унинг англаши лозимлигининг бадиий ифодаси
адабиётдаги бадиий акси шарқ мумтоз қуйидагича берилади:
шеъриятининг асосий объекти бўлиб متسه تاقولخم ءهطقن نیرت درخ نم
келган. Шоир собиқ шўро даврида ҳамўз
ижоди билан ана шу анъанавий йўлдан 6 Комилов Н. Тасаввуф. Биринчи китоб. –
Тошкент: Ёзувчи, 1996. 42-43-б.

66