Page 12 - 2-сон 2019 йил
P. 12
Хорижий филология №2, 2019 йил
барқарорлигини намоѐн қилди ва муайян шуни кўрсатадики, амалий аҳамияти йўқ
бадиий тизим хусусида бемалол сўз юритиш назария ѐки шахсан ишлаб чиқилган илмий
учун имкон берди (бир қатор тадқиқотларда концепцияга асосланган ҳолда у ѐки бу
бадиий метод дегувчи атама маъқулроқ деб хронологик чегара (1880-1939 йй; 1900-1940
топилмоқца), дея хулоса қилади. йй; 1917-1945 йй; XIX аср охири - XX аср
"Словарь кулътури XX века. боши, 1930-инчи йиллар ва ҳоказо) ларни
Ключевие понятия и текстгл" (1997) ўрнатган, у ѐки бу ижодкор номи ѐки адабий
луғатида В.П.Руднев муайян даврга оид ҳодисалар билан кифояланган
таърифни келтиради: "Модернизм - тадқиқотчиларнинг аксарияти, афсуски,
адабиѐтнинг XIX аср охири — XX аср миллий-маданий анъаналар доирасидан
ўрталари, яъни импрессионизмдан то "янги чиқиб кета олишмади.
роман" ва "абсурд театри"гача бўлган Масалан, "Краткий справочник no
маданий даврни қамраб олади". модернизму" (2003) деб номланган
Бу борада турли-туман ва ранг-баранг маълумотнома тузувчилари, китоб
таърифу тавсифларни янада давом эттириш муқаддимасидаги хронологик жадвалда
мумкин, бунинг устига юқоридаги фикр- модернизм даврини 1880 йилдан санаб, 1939
мулоҳазаларнинг бирортаси ҳам жиддий йил билан охирига етказади. Жадвалнинг
эъифозларни юзага келтирмайди. Ўз-ўзидан тарихий устунида келтирилган 1880 йил
кўриниб турибдики, модернизмнинг бир воқеалари, адабий устунга киритилган матн
маънолй таърифини келтириш, тадрижий (Ж.Мередит, Т.Гарди, Ф.Достоевский)
ривожининг хронологик чегараларини ларнинг мухим аҳамият касб этишига
ўрнатиш, модернгом қолипида ижод қилган қарамасдан, нима сабабдан ҳисоб айнан шу
ѐзувчи ва шоирларнинг шак-шубҳага ўрин йилдан бошланиши масаласига аниқлик
қолдирмайдиган рўйхатини тузиш, киритилмайди. Тўплам муҳаррири, инглиз
модернюм руҳида яратилган матнларни тадқиқотчиси Д.Брэдшо (David Bradshaw)
келтириш, модернистик атама ва муқаддимада 1880 йилдан то 1939 йилгача
тушунчалар қомусий луғатини яратишдек бўлган босқич ҳақида фикр юритаркан,
масъулиятли вазифани ўз зиммасига ушбу саналар юзасидан "тахминан", "кўпол
оладиган бирор мутахассис топилмаса қилиб" (roughly) дегувчи гооҳларни кўпшб
керак. Борди-ю бундай таъриф топилса ва кўяди.
эълон қилинса, ушшг муаллифи шу заҳотиѐқ Модернизм таърифи, унинг
адабиѐтшуносларнинг танқид ѐмғири хронологик чегаралари, таъсир доираси,
остида қолиб кетиши муқаррар. Шу боис, ўзига хос хусусиятлари ҳақида ran кетганда
бизда беихтиѐр равишда "модернюм"ни "тахминийлик" тамойили
афсона, хаѐлот, сунъий қурилма, қуруқ тадқиқотчиларнинг кўпчилигига энг
сафсатадан иборат назариялар қаторига мақбул кўринади. Аниқ белгиланган даврни
кўпшб кўйиш иштиѐқи пайдо бўлади. қамраб олшп масала кўламига боғлиқцир,
Шундай бўлса-да, XX аср жаҳон яъни модернизмга бевосита тааллуқли воқеа
адабиѐти тарихини ўрганшп ва ўқитиш ва ҳодисаларнинг доираси қанчалик кенг
хусусида ran кетганда, тан олиш керакки, бўлса, шунчалик хронологик чегаралар ҳам
"модернизм шундай бир категорияки, уни кенгаяди.
метлаб ўтиш, эътиборга олмаслик, у ҳакда Таъкидлаш лозимки, юқорида номи
ran очмасликнинг иложи йўк". Бироқ, шуни зикр этилган маълумотнома муаллифлари
ҳам тан олиш керакки, модернгомни ишлаб чиққан "модернгом қолипи" илм-фан,
мустақил адабий йўналиш сифатида алоҳида техник тараққиѐт, фалсафа, маданият каби
ажратиш, бадиий тгоим ѐҳуд бадиий метод ижтимоий-маданий ҳодисаларнинг чуқур
тарзида асослаб бериш, боринг-ки унинг тахлили натижасида вужудга келади, негаки
хронологик чегараларини аниқлашга бўлган айнан улар модернизм адабиѐти
саъй-ҳаракатлар кўпинча масалани янада ривожланишининг ѐрқин манзарасини намоѐн
чигаллаштириб юбормоқда. Модернизмга қилишга қодирдирлар. Бу борада Ч.Дарвин ва
бағишланган илмий тадқиқотлар таҳлили А.Эйнштейн таълимоти, Ф.Ницше ва
11
