Page 14 - 2-сон 2019 йил

Хорижий филология №2, 2019 йил

Модернизм парадигмаси "оммавий асарларини чуқур тахдил қилган, танқидий
адабиѐт" хусусида бизга нималарни мақолалари билан мунтазам равишта
берипш мумкин? Буларни жавобсиз матбуотда чиққан, Нью-Йоркдаги "Литтл
саволлар деб бўлмайди, аммо бу саволларга Ревью" журнали сахифаларида Элиотнинг
жавоблар модернизмнинг белги ва "Ж.Алфред Пруфрок муҳаббати қўшиғи"
хусусиятларига оддий эътибор каратишдан (The Love Song of J.Alfred Prufrock, 1915)
кўра жиддий уринишга чорлайди, астойдил поэмасини, Жеймс Жойснинг
меҳнат қилиши тақозо этади". "Мусаввирнинг ѐшликдаги портрети" (A
Ҳақиқатдан ҳам, "модернизм" Portrait Of The Artist As A Young Man, 1914) ва
тушунчасидан тўғри фойдаланиш бир "Улисс" (Ulysses, 1921) романларини нашр
мунча ноаниқлик ва хатолардан сақлаб этган, 1921 йилда Элиотнинг "Ҳосилсиз
қолади. Қолаверса муайян маданий ҳодиса, замин" (Waste Land) поэмасини таҳрирдан
бизнингча - модернизм доирасида адабий ўтказган, қолаверса, Жеймс Жойс ва ѐш
оқим, бадиий услуб, адабий жараѐнга Эрнест Хемингуэй такдирида муҳим роль
алоқадор даврий нашрлар, шунингдек, ўйнаган Эзра Паунд (Ezra Pound, 1885-1972)
ѐзувчи ва улар яратаѐттан матнлар параллель ни кўрсатишимиз мумкин.
равишда мавжуд бўлади, бир-биридан В.Л.Руднев таъбири билан айтганда,
кўпаяди ва тараққий этади. ижодий дастурлар йўклигини модернистлар
Умуман олганда, нафақат ва модернистик оқимларнинг жамоат олдида
инглиззабон ѐки русийзабон адабиѐтда, суст ҳаракати ва етарли бўлмаган оммавий
балки бошқа адабиѐтларда ҳам бирон бир чиқишлари билан изоҳлаш мумкин: "...
конкрет ва тушунарли нарсага, шпончли модернизм тарафдори учун дамдузлик,
манбаларга асосланиш қийинлиги жамиятга аралашмасдан яшаш тарзи хосдир,
сабабларидан бири - бу "Модернгом -бу..." агар модернистлар гуруҳларга бирлашганда
дегувчи ижодий дастурлар йўқлигидир. ҳам, ўзларини ниҳоятда тинч, ҳатто
Шу тариқа ўзини модернизм академикларча хотиржам ва такаббурона
тарафдори деб эълон қилиш, модернизм тутган бўлардилар".
руҳида ижод қилиш, ўз мавқеини (ўрнини, Бир қарашда, одатда номини
йўлини) айнан модернизм йўналишида модернизм билан боғлайдиган шоир ва
белгилаб олиш ҳеч бир адибда тўлалигича ѐзувчиларни аниқлаш осон туюлади. Аммо
намоѐн бўлмади. Масалан, "Блумсбери гуруҳи" тантанали равишда эълон қилинган дастур,
каби модернистик уюшма аъзолари (В.Вулф ўз-ўзини намоѐн қилиш, овоза тарқатиш,
ва бошқалар) ўзининг муайян бадиий - қолаверса "модернизм" тушунчаси
эстетик қарашлари ва ижодий услублари чегараларининг аниқ ўрнатилмаганлиги,
мавжудлигига қарамасдан, ўзларини ҳеч хронологик чегаралар ўзгарувчанлиги,
қачон "модернизм тарафдорлари" деб эълон муайян илмий концепция жиҳатидан ҳар
қилишмаган. Фақат вақт ўтиши билан биз хил тарихий ва адабий ѐндашувлар,
символизм, футуризм, имажизм, турлича шаклланган миллий анъаналар ва
экспрессионизм, сюрреалгом каби амалда ҳоказо модернист ижодкорлар исмлари
параллель равишда ривожланган ва рўйхатини тузишда кескин тафавутлар юзага
сермахсул ижод олиб борган оқим ва келишига сабаб бўлади. Масалан, М. Дрэблл
гуруҳларни модернистик деб аташимиз (М.Drabble) ва Ж. Стрингер (J.Stringer) лар
мумкин. Қизиғи шундаки, мазкур мактаб ва хаммуаллифликда яратган "Англия адабиѐти.
гуруҳлар аъзолари мартабасида ўша-ўша Оксфорд луғати" (The Concise Oxford
ижодкорларни кўрсатишимизга тўғри келади. Companion to English Literature, 1987) да
Мисол тариқасида асли америкалик, бироқ қуйидаги таъриф келтирилган: "Модернизм -
умрининг аксар қисмини Европада яшаб XX аср биринчи ярми санъатида муҳим
ўтган шоир, инглиззабон модернизм адабиѐти аҳамиятга эга қатор тенденцияларнинг
асосчиларидан бири, ношир ва мухаррир умумий белгисидир; хусусан, инглиз
Томас Стернз Элиот,ЖеймсЖойс, Дэвид адабиѐтида Т.С.Элиот, Эзра Паунд, Жеймс
Герберт Лоуренс, Эрнест Хемингуэй Жойс, Виржиния Вулф, Уильям Батлер

13