Page 13 - 2-сон 2019 йил

Хорижий филология №2, 2019 йил

А.Бергсон фалсафаси, З.Фрейд ва К.Г.Юнг тегишли боблар номланишида "модернизм"
психоанализи, В. фон Гумбольдт ва Ф. де ва "модернистик" атамалар тўғридан-тўғри ва
Соссюр лингвистик концепциялари, изоҳсиз фақат инглиз адабиѐтига нисбатан
колаверса, замонавий технологияларнинг ишлатилади. Масалан: Л.Г.Андреев
жадал суръатларда ривожланиши мухим таҳриридаги дарсликда Н.А.Соловьѐванинг
аҳамиятга эга. Шубҳасиз, шу каби "Модернизм в Великобритании",
ҳодисаларнинг хилма-хиллиги ва турли- В.М.Толмачѐв таҳриридаги дарсликда
туманлиги мантиқий равишда вақтга оид Д.А.Ивановнинг "Модернистский роман в
чегаралар кенгайишига олиб келади. Великобритании" боблари бунга мисол бўла
"1920 йиллар инглиз адабиѐти" (1999) олади. Ушбу дарсликлардаги бобларнинг
номли монография муаллифи Дэвид Эйрз номланишидан кўриниб турибдики,
(David Ayers), аксинча, "XX асрнинг 20-нчи "модернгом" ва "модернистик" атамалари бир
йилларида Буюк Британияда вужудга маънода кўлланилган.
келган биринчи жаҳон урушидан кейинги Бироқ, тан олиш керакки,
турғунлик ҳолати, жамиятдаги муросасиз инглиззабон адабиѐтда ҳам "модернгом"
зиддиятлар каби ижтимой-сиѐсий мустақил тушунча сифатида аниқлик
ҳодисаларга таянган ҳолда, 1920 йиллар, киритипши ва асослаб беришни талаб этади.
яъни "байналмилал ѐки юксак модернизм Дэвид Эйрз монографиясининг кириш
даври" билан чегараланмоқда" деб ѐзади. қисмидаѐқ модернизм масаласини кўтариб
Нафсиламр, шу каби фикр-мулоҳазалар чиқади: "Модернгом шундай бир
вақтга доир чегараларни, матн ва матн категорияки, уни четлаб ўтиш, уни зътиборга
муаллифлари доирасини белгилаб беради, олмаслик, у ҳақда гап очмасликнинг иложи
бинобарин, "модернгом" тушунчасининг асл йўк... Бу категория зарурий, қолаверса
маъносига ҳам таъсир кўрсатади," дея мажбурий (indispensable) дир. XX асрнинг
фикрини давом эттиради олим. 20-30-нчи йилларида яратилган кўпгина
Демак, бадиий реалликнинг у ѐки бадиий асарларни модернгом руҳида
бу босқичига мурожаат қилиш кўп яратилган деб фақат шартли равишда
жиҳатдан "модернизм" тушунчаси қайси (conditionally) айтиш мумкин. Ўша
маънода ишлатилишига аниқлик киритади. даврларда сермаҳсул ижод қилган ѐзувчи ва
Адабиѐтга тааллуқлиги бўлмаган айланма шоирларни модернизм руҳи билан суғорилган
йўллар, шунингдек миллий, хронологик, эстетикасю тасаввур қилиб бўлмайди".
концептуал, жанр ва тилга оид турли Муаллиф фикрини давом эттириб,
чекловлар тадқиқотчига мустаҳкам асос ҳақли савол беради: "Инглиз адиби
топишга, қолаверса модернизм ва унга Э.М.Форстер (Edward Morgan Forster, 1879-
тегишли атамалар тўғри маънода 1970) нинг "Ҳиндистонга йўл" (А Passage to
ишлатилипшга ишонч хосил қилишга ѐрдам India, 1924) романини модернизм руҳида
берипш аниқ. Кейинчалик, аниқлаб олинган яратилган асар деб кўриб чиқиш
бадиий реаллик доирасида ѐзувчи ѐки шоир мумкинми? Ёки инглю романнависи
ижодини, ѐки у яратган матнни, атамалар Д.Г.Лоуренс (David Herbert Lawrence,
кўламини алоҳида ажратиш мумкин. 1885—1930) нинг шубҳасиз модернгом
Кузатувларимиз шуни кўрсатдики, руҳида яратилган "Патли илон" (The Plumed
инглиззабон адабиѐтларга бевосита мурожаат Serpent, 1926) романини, Жеймс Жойс ѐки
қилиш "модернизм" атамасидан Марсель Прустнинг "тан олинган"
фойдаланишнинг айнан тўғрилигини (acknowledged) модернизми билан қайси
таъминлайди. "Модернизм" тушунчасининг мезон асосида қиѐсласа бўлади? Ёки
инглиз тилидаги варианти, биринчидан машҳурлик бобида улардан ҳеч
аниқ, иккинчидан - икки маъноликка йўл қолишмайдиган Олдос Хаксли (Aldous
кўймайди. Бунга мисол қилиб, жумладан, Huxley, 1894—1963) ѐки Сильвия Таунсенд
юқорида номи зикр этилган XX аср ғарб Уорнер (Sylvia Townsend Warner, 1893-1978)
адабиѐти бўйича яратилган дарсликларни ларнинг ижодини модернизм моделига
мисол қилиб кўрсатиш мумкин. Уларда қандай қилиб мослаштириш мумкин?

12