Page 20 - 2-сон 2019 йил

Хорижий филология №2, 2019 йил

мураккаб синтактик қурилманинг ҳам албатта, унинг синтактик табиати
қурилиш материали гапдир. эътибордан четда қолади. Шунинг учун
Абзац ўз лингвистик мақомига кўра абзацни биз синтактик бирлик деб аташ
мураккаб синтактик қурилмадан бир мақсадга мувофиқ деб ўйлаймиз.
поғона юқори туради. Бироқ шуниси Абзац ўз лингвистик табиатига кўра
характерлики, мураккаб синтактик мураккаб синтактик қурилмадан ажралиб
қурилма камида икки гапнинг ўзаро туради. Буни Н.А.Левковская
боғланишидан ташкил топади. Абзац эса қуйидагиларда кўриш мумкинлигини
бир гапдан иборат бўлиши ҳам мумкин. Бу таъкидлайди: « а) абзац матннинг муаллиф
жиҳатларига кўра мазкур нутқ бирликлари (сўзловчининг) прагматик нуқтаи
сўз бирикмаси ва гап ўртасида мавжуд назаридан субъектив бўлинишидир; б)
бўлган структур тафовутни такрорлайди. мураккаб синтактик қурилма эса матннинг
Абзац неча компонентли бўлишидан прагматик омиллари қуршовидаги
қатъи назар, ҳар доим ҳам фикр бўлинишни тақозо этади» [Левковская
ифодасининг тугаллигини Н.А.: 75.].
кўрсатавермайди. Баъзан тугал фикр Ана шулардан келиб чиқиб, абзацни
ифодаси икки абзац материалида нутқнинг алоҳида сатҳини ташкил этувчи
берилиши ҳам мумкин. Бу унинг доимий бирлик сифатида тушунамиз. Бунинг учун
бир хил бўлган модели йўқлигини қуйидагиларга асосланиш мумкин: Абзац
кўрсатади. Ана шуни эътиборга олиб, нутқ жараѐнида шаклланади.
О.И.Москальская уни тил бирлиги деб Сўзловчининг нутқий услуби маҳсули
атаб бўлмайди, деган хулосага келади. саналади. Нутқнинг гап, мураккаб
Бундан ташқари, олима абзац ҳажми бир синтактик қурилма ва жумла (турли хил
гапдан тортиб, бир неча саҳифагача синтактик қурилмалар, иловали ва
етишини ҳам эслатиб ўтади [Москальская парцеллятив структуралар, эллиптик
О.И.: 31-32.]. қурилмалар ва ҳ.к.) каби бирликлари
О.И.Москальская абзацнинг нутқ воситасида воқеланади.
бирлиги эканлиги масаласига ишора Шуни ҳам таъкидлаш лозимки,
қилган бўлса ҳам, буни рўйирост абзацдан катта бирлик – бобни
айтмайди. А.Г. Фридман эса уни нутқ макрообъект тарзида белгилаш ҳам
бирлиги тарзида тавсифлайди [Фридман мумкин. Бошқача айтганда, абзацнинг
А.Г.: 30-52.]. Бизнингча, мазкур мулоҳаза иерархик муносабатга киришуви масаласи
билан қўшилиш қийин. Чунки абзац кўп ўзидан катта бирлик боб сатҳида талқин
жиҳатдан сўзловчининг нутқий услуби этилади. Қурилиш материали боб
билан боғлиқ бўлади. Шундай бўлгач, унга саналувчи нутқ бутунлиги эса
тил бирлиги мақомини бериб бўлмайди. супермакроматнни тақозо этади. Мазкур
Бундан ташқари, абзацни грамматик- нутқ материалининг, шу жумладан,
семантик воқелик деб аташ ҳам муаммо бобнинг ҳам лингвистик табиатини
тавсифининг фақат маълум ўрганиш нутқ лингвистикасининг кейинги
жиҳатларинигина ўз ичига олади. тараққиѐт даврларида махсус монографик
Е.А.Реферовская эса абзацни стилистик- тадқиқотларнинг текширув объекти
семантик бирлик деб таърифлайди бўлиши мумкин.
[Реферовская Е.А.: 91.]. Бу ўринда,
Адабиѐтлар:
1. Ванников Ю.Н. Синтаксис речи и синтаксические особенности русской речи. – М.:
Русский язык, 1979, 295 с.
2. Левковская Н.А. В чем различие между сверхфразовым единством и абзацем //
Филол.науки, – М., 1990, – №7.-С.75.
3. Москальская О.И. Грамматика текста.– М., 1981.
4. Пешковский А.М. Русский синтаксис в научном освещении. – М.: Учпедгиз, 1938,
448 с.

19