Page 26 - 2-сон 2019 йил
P. 26

Хорижий филология  №2, 2019 йил



                 ЗАМОНАВИЙ БАЛЛАДА ЖАНРИНИНГ АДАБИЙ-ТАРИХИЙ ГЕНЕЗИСИ ВА
                               НАЗАРИЙ ПОЭТИКАНИНГ БАЪЗИ МАСАЛАЛАРИ

                                           Эшқобилов Абдували Казакович,
                                                 СамДЧТИ ўқитувчиси

                   Калит  сўзлар:  баллада,  жанр,  жанр  генезиси,  назарий  поэтика,  доминант  жанр,
            жанр белгиловчи хусусиятлар.

                   Мумтоз              адабиѐтшунослик          эканлиги,  санъатнинг  ҳар  хил  турларига
            дарғаларининг        илмий        асосланган        хос  жанрларни  ифодалаши  туфайли,  кўп
            фикрларисиз  адабий  баллада  жанрининг             йиллар жанрнинг назарий-поэтикаси билан
            ўзига хосликлари, поэтикаси, келиб чиқиш            боғлиқ  илмий  муаммолар  ишланишида
            тарихи,  бадиий  метод  сатҳидаги  ўрни             чалкашликларга  сабаб  бўлган.  Оқибатда
            ҳамда уларни замонавий жаҳон ва миллий              ҳозиргача  баллада  жанрининг  мазмуни  ва
            адабиѐтшуносликда               ўрганилиши          шаклида  етакчилик  қиладиган  белгилар
            тамойиллари  таҳлилини  амалга  ошириш              борасида  аниқ  бир  тўхтамга  келинмаган.
            мумкин эмас. Шу сабабли, адабий  баллада            Асрлар  давомида  бу  лиро-эпик  жанр  ҳам
            жанрининг  миллий  адабиѐтшунослигимиз              шаклан, ҳам мазмунан катта ўзгаришларга
            аспектида        ўрганилиши         тарихига        учрайди.  Нақорат  ва  рақс  жўрлигидан
            тўхталишдан  аввал,  жаҳон,  хусусан,  Ғарб         аста-секинлик  билан  ажралган  баллада
            адабиѐтида  пайдо  бўлишининг  адабий-              драматик  мазмунга  эга  сюжетли  шеърга
            тарихий  генезиси  ҳамда  адабий-бадиий             айланиб боради.
            жиҳатлардан       ўрганилишига       кенгроқ              Баллада  жанрини  рус  шеърияти
            тўхталиш тақозо этилади.                            мисолида       ўрганишга       бағишланган
                  Таъкидлаш                      жоизки,        Н.П.Андреевнинг        ―Рус      балладаси‖
            адабиѐтшунослик         фанида       баллада        тўпламига  ѐзилган  илк  кириш  сўзида
            жанрининг       якдиллик     билан     қабул        жанрнинг     тахминий     белгилари     баѐн
            қилинган  ягона  таърифи  йўқ.  Бу  жанр            қилинади:  воқеабандлик  омили  аниқ
            асрлар    мобайнида      турли    географик,        ифодаланган   қўшиқлар, уларда драматик
            ижтимоий-тарихий  ва  маданий  шарт-                зиддият чўққига кўтарилади. В.Я.Пропп ва
            шароитларда      миллий      ўзига    хослик        Б.Н.Путиловлар  баллада  жанри  белгилари
            хусусиятлари      билан    бойитилиб     туб        сифатида  маиший-оилавий  мавзуларни  ва
            генетик ўзгаришларга учраган. Атаманинг             зиддиятларнинг  фожеавий  ҳал  этилишини
                                                                              3
            дастлаб  лотин  тилида,  сўнгра  қадимий            кўрсатишади.
            француз-роман  тилида  ―рақс  қўшиғи‖                     Бу   масаланинг      илмий     тадқиқи
            маъносини  англатиши,  унинг  фольклор              кейинги босқичда Д.М.Балашов ишларида
                                                                                    4
            қўшиғидан       ѐзма     бадиий      адабиѐт        ривожлантирилади.   Бу  олим  салафларига
            ҳодисасига  айланиши  тарихи,  тадрижий             нисбатан  жанр  хоссаларини    белгилашда
            ривожи      қатор    илмий     адабиѐтларда,        аниқроқ  таснифлашга  ҳаракат  қилади:
            луғатларда      ўз    ифодасини      топган.
            Замонавий    адабиѐтшуносликда  баллада
                                                                    3
                                                                          Қаранг:  Жабборов Н. Янги замон шеърияти
            жанрининг  таснифлари энг баҳсли  ҳамда             тамойиллари//   Шарқ   юлдузи,   2014,   3-сон;
            мураккаб         илмий         масалалардан         Магомедова,  Р.  М.  Аварская  баллада  :  общее  и
            ҳисобланади.         Баллада       тинимсиз         локально-особенное.-  Диссертация   кандидата
            ривожланишда  ва  ўзгаришда  бўлган  жанр           филологических     наук.-Махач-кала,    2008;
            эканлиги  сабабли,  тадқиқотчилар  учун             Андреев Н.П.  Вступ.  ст.  к  сб.  «Русская  баллада».
                                                                Библиотека поэта.  Большая  серия.  М.-Л.,  1966.;
            жанр  белгиларини  аниқлаш  мураккаблик             Вступ. ст. к сб.: Былины. -М., 1968.
            туғдиради. Ҳатто баллада атамасининг ўзи                        Балашов  Д.М.Русские  народные  баллады.  -
                                                                     4
            ҳам     полисемантик       хусусиятга     эга       М.: Современник, 1983.- С.95-123.


                                                            25
   21   22   23   24   25   26   27   28   29   30   31