Page 28 - 2-сон 2019 йил
P. 28

Хорижий филология  №2, 2019 йил


            халқчилликни  биринчи  даражали  масала             инкор  этиш  орқали,  фаол  ва  таъсирчан
            сифатида қўяди.                                     романтизм  эстетикасининг  новаторлиги
                   Буюк  немис  файласуфи  Гегель               талаблари          асосида          жанрлар
            романтик поэзия ҳақида мулоҳаза юритиб,             трансформацияси        жараѐни,     айниқса,
            шахс-индивидиумнинг         ички     оламига        ѐрқин  акс  этади.  Г.Н.  Поспелов  фикрига
            эътибор  қаратишга  чақиради,  бир  неча            кўра      (романтизмнинг       умумназарий
            марта     бевосита      баллада     жанрини         масалаларига бағишланган аксарият илмий
            ўрганишга  тўхталади.  Бюргер,  Гѐте  ва            тадқиқотларда  шундай  фикрлар  илгари
            Шиллер       каби     даҳо     шоирларнинг          сурилади),  янги  бадиий  метод  пайдо
            балладаларини      ўта   кўтаринки     руҳда        бўлиши  ва  қарор  топиши  жараѐнига
                        7
            шарҳлайди .  Гѐте  ва  Шиллер  ортидан              бадиий        тафаккурнинг         ―антитеза
                                                                                       10
            баллада  жанрига  Д.  Байрон,  Г.  Гейне,  В.       принципига мувофиқ‖   тарзи хос бўлади.
            Гюго,  А.  Мицкевич  ва    Ю.  Словацкийлар         Демак,  бизнингча,  айтилганлардан  келиб
            мурожаат      қилишиб,     миллий     адабий        чиқиб,    қўйидагича     хулоса     чиқариш
            баллада намуналарини ривожлантиради.                мантиқан  тўғри  бўлади:  бадиий  методлар
                    Адабиѐтшунос                    олим        ўрин алмашишида барча жанрлар бир хил
            Г.Н.Поспеловнинг              таъкидлашича,         роль     бажармайди.       В.В.Томашевкий
            ―романтизм...  аввало,  сентементалистлар           ўзининг  ―Теория  литературы‖  асарида
            ҳадиксираб  очишган  сўқмоқлардан  келиб            муайян  жанрни  унинг  ички  алоқалари
            классицизм ўрнини ишонч билан эгаллаган             тизими  воситасида  ажратиб,  белгилар
                               8
            адабий  оқимдир‖ .  Яна  бир  улуғ  адабиѐт         экан, бу тизимга хос бир жиҳатни алоҳида
            назариѐтчиси               А.Н.Веселовский          таъкидлайди: ―муайян жанрга хос усуллар
            романтизмни ―санъатдаги либерализм‖ деб             гуруҳига  ҳис  этилиб,  кузатиладиган  усул
            атаб,  бу  метод  ҳар  доим  санъатнинг             ва  белгилар  жамланади‖  ва  улар  ―маъно
                                                                                                11
            формал  унсурлари  борасида  ҳам,  унинг            доминантлари‖ деб номланади  .
            мазмуни       борасида      ҳам,      бадиий              Олимнинг  бу  назарий  қарашини
            қадриятларни  қайта    баҳоланишига  олиб           алоҳида  олинган  даврнинг  ўз  адабий-
            келишини  таъкидлаб,  шундай  ѐзади:                бадиий  методига  хос  яхлит  жанрлар
            ―Романтизм  ва  классицизм  ижтимоий-               тизимини  белгилашга  нисбатан  қўлласак,
            адабий  оқимлар  алмашинувида  мунтазам             доминант-етакчи      жанр    ғояси    асосли
            равишда  ўзаро  ўрин  алмашади.  Бадиий             эканлигига  ишонч  ҳосил  қиламиз.  Бундай
            адабиѐтда классицизмга хослик - ўз-ўзини            жанр  ўтмиш  бадиий  методи  назарияси
            бартараф     этаѐтган,    кучи     қолмаган,        инкор  этилишида  ўзига  хос  таянч,
            тафаккур      ва     ҳиссиѐтнинг      янгича        бошқарув воситаси вазифасини  бажаради.
            мазмунига,  янгича  эҳтиѐж  ҳамда  ифода            Биз  аниқламоқчи  бўлган  доминант-етакчи
            шакллари  ўртасида  мослик  мезонларига             жанр       тўғрисидаги      бу      фикрлар
            жавоб  беролмайдиган  ҳолатдир.  Бундай             М.М.Бахтининг        ―Эпос     ва    роман‖
            ҳолатда     ҳамма      жойда      янгиланиш         мақоласида  ишонарли  тарзда  қўллаб-
                                                       9
            ахтарилади: ҳалқчилликда, экзотикада...‖            қувватланади.  Олимнинг  концепциясига
                  Ўзларини      классикларга      қарши         кўра,  муайян  бадиий  метод  етакчилик
            қўйишган романтиклар ижодида,  олдинги              қилган  давр  учун  бундай  ―асосий‖
            адабий  оқим  вакиллари  ижодига  хос               жанрнинг пайдо  бўлиши ва ривожланиши
            жанрлар  ва  мавзулар  қонуниятларини               исботланган, масалан, реализм учун роман
                                                                жанри     шундай     ҳодиса    хисобланади.
                                                                         Бундай жанр, бошқа жанрлар билан ўзаро
            7
              Гегель Г. Эстетика: В 4 т. М., 1969. Т.2. -С. 234.   алоқага  киришиб  ―уларга  муаммолилик,
            8
               Поспелов  Г.Н.  Что  такое  романтизм?//  Сборник   ўзига хос тугалламаганлик, шаклланаѐтган,
            ―Проблемы  романтизма‖.-М.,  1967.-С.45.  Ўзбек
            тилида  нашр  этилганларидан  ташқари  барча
            матнлар  таржимаси  муаллиф  томонидан  амалга      10  Поспелов Г.Н.Кщрс. манба.- 41 с.
                                                                 11
            оширилган.                                             Томашевский Б.В. Основы теории литературы.-
            9
                 Веселовский     А.Н.Избранные    статьи.-      М.: Гослитиздат, 1971.-258 с.
            М.:Гослитиздат, 1959.- 572 с.
                                                            27
   23   24   25   26   27   28   29   30   31   32   33