Page 29 - 2-сон 2019 йил

Хорижий филология №2, 2019 йил

ҳали тайѐр бўлмаган замона билан жонли тафаккурдаги инқилобни ―ривоятларга
12
алоқа кабиларни олиб киради‖ [11,98]. Бу таяниб асослашга‖ интилиш кабилар
жанр бошқа жанрларни ҳам ўз таъсир адабий жараѐнга кенг ѐйилди. Буларнинг
доирасига олади, шу сабабли бу таъсир барчасини биз баллада поэтикасида
доираси янги давр адабиѐтининг асосий учратамиз, зеро, айнан ривоят, афсона
йўналишларига мос келади. кабилар жанрни шакллантирувчи унсурлар
Романтизмга нисбатан ҳисобланади. Шунингдек, баллада
қўлланилганда, назаримизда, бундай жанр жанрининг ғоявий-бадиий тузилиши
ўзининг энг муҳим хосса ва романтизмга хос бошқа жанрларга
хусусиятларига кўра, классизм нисбатан шиддатлироқ тарзда классицизм
поэтикасига хос устувор догма ва методига хос жанрларнинг ―тожи‖ бўлган
қонуниятларга қарши бўлиши ҳамда ода-қасида жанрига нисбатан инкор
жанрнинг янгича бадиий оламини ўзида тарзида шаклланди. Бу ҳақда рус олимлари
мужассам қилиши лозим эди. Бизнингча, Л.С.Мелихова ва В.Н.Турбин ҳақли
ўз даврида бундай вазифани тўлақонли ва равишда шундай ѐзади: ―... Адабиѐтга
изчил равишда, бошқа жанрларга нисбатан романтизмнинг бостириб, ѐриб киришида
чуқурроқ ва софроқ баллада жанри ҳамкор бўлган балладанинг бадиий
бажарди. Бу мулоҳазамизни жозибаси, аввало, эҳтимол, қасидага
В.Г.Белинскийнинг иккита фикри намойишкорона қарма-қарши
исботлайди: ―Баллада... нисбатан бўлганлигида эди... Ва балладанинг бадиий
романтикроқ асар‖ 13 [16, 7, 167,] ва талаблари қасиданинг бадиий меъѐрларига
―баллада ўспирин романтизмнинг олдинги – замирида сўзларнинг бир хиллиги,
қаторида турарди ва биринчилардан бўлиб моносемантиклиги ѐтган унинг мажбурий
қўлида муваффақият байроғини баланд рационализми, аниқ ―режаси‖ ва услубига
тутиб жангга (классицизмга қарши – А.Э) зидликда исботланди. Баллада қасидага
14
киришди‖ . нисбатан оппозицияда, ―тескари ода
15
Бевосита мазмун сатҳида бу ҳол сифатида‖ пайдо бўлди‖ .
классиклар учун қатъий ман этилган Баллада жанри ўзи асосланган
мавзулардан бўлган халқ оғзаки ижодига ижодий метод табиатидан келиб чиқиб
мурожаатда намоѐн бўлади. Доминант афсона асосидаги мотив ва эпик воқеликни
жанри баллада бўлган романтизм субъективлаштириш, романтик киноя
эстетикаси халқ оғзаки ижодига мурожаат билан бойитиш, шахсий тажриба билан
этишда янгидан янги образлар ва мотивлар максимал тўлдиришга ундайди.
манбасини топади. Бундан ташқари, В.Г.Белинский фикрига кўра, ―балладада
романтик эстетиканинг яна бир муҳим шоир биронта фантастик ва халқ
масаласи – руҳий-маънавий эркинлик ривоятини олади ѐки ўзи шу хилдаги
талаби ҳам ўз-ўзидан ҳал этилди: воқеани ўйлаб топади. Бироқ бунда асосий
бадииятда классик санъатнинг бурч ва нарса воқеа эмас, балки у чорлайдиган
―давлатчилик‖ ғояларининг улуғланишига ҳиссиѐт, кечинма, китобхонни
16
қарши шахс ва унинг ички олами йўналтирадиган ўй-хаѐл...‖ . Айнан шу
қадриятлари оқланди. Бунинг оқибати нуқтаи назардан балладани ―энг романтик
ўлароқ, Ўрта асрларга хос жанр ҳисоблаш‖ мумкин, чунки романтик
романтикликнинг эътироф этилиши, эстетиканинг асосий қонунияти –
Инжил ва рицарлик афсоналарига субъективликни объективлаштириш –
мурожаат қилиш, антик образлар ва бунда кенг масштабли кўринишда намоѐн
сюжетларнинг қайта идроки, бадиий бўлади. Демак, баллада кенг маънода
романтик-шоирнинг руҳий-маънавий

12
Бахтин Б.М. Эпос и роман // Вопросы
литературы.-1970, №1.-С. 95-123. 15 Мелихова Л.С., Турбин В.Н. Поэмы Лермонтова
13
Белинский В.Г. Полное собрание сочинений в // Конспект спецкурса для филологических
13-ти томах. Т.7.-М.: АН СССР, 1955-1969.-740 с. факультетов университетов.-М.: 1969.- 78 с.
14 16
Ўша жойда.- 198 с. Белинский В.Г. Кўрс.манба.-298 с.
28