Page 41 - 2-сон 2019 йил

Хорижий филология №2, 2019 йил

туширилади. Бунда асосий ўзгаришга 2. Шаклий эквивалентлик(Formal
морфологик бирликлар учрайди. Equivalence) ѐки ―лингвистик
Масалан, от феълга, сифат отга айланиб эквивалентлик (linguistic equivalence)‖.
кетиши мумкин. She is no good as a letter Бунда сўзлар сўзма-сўз таржима қилинади.
- writer. У яхши котиб эмас (сўзма-сўз: У 3. Транскрипция (transcription) ѐки
хат ѐзувчи сифатида яхши эмас). аслият тилидаги сўзни таржима тилида
Антоним таржима усули ҳам қўллаш (borrowing).
грамматик – лексик алмаштириш усуллари 4. Тасвирий ѐки изоҳловчи
гуруҳига киради. Бунда аслиятда инкор таржима(Descriptive or self-explanatory): У
шаклида келган сўз таржимада тасдиқ одатда умумий терминларга нисбатан
шаклини олади. Масалан: Nothing changed маънони очиб бериш учун ишлатилади. Бу
in my hometown - Менинг она шаҳримда усул формал эквивалент унчалик самарали
ҳамма нарса илгаригидек. бўлмаган кенг турдаги контекстларда
Экспликация усули ҳам грамматик - кўлланади.
лексик алмаштириш усулларидан бири Миллий қадрият тушунчасига жуда
бўлиб, баѐний таржима усули ҳам кенг қамровли тушунча ҳисобланади.
дейилади. Бунда аслиятдаги лексик бирлик Миллий сўзи барчамизга маълум хар бир
таржима матнда тўлиқроқ шарҳ ѐки халқнинг ўзига тегишли анъана, урф-
аниқлаштирувчи маъноли сўз бирикмаси одатлар, яшаш тарзи, дунѐқараши каби
билан алмаштирилади. Ушбу усул тушунчалар мажмуини англатади. Қадрият
аслиятдаги эквивалентсиз сўзларнинг сўзи эса, ―Ўзбек тилининг изоҳли луғати‖да
маъносини оширишда қўл келади. қуйидаги маъноларни англатишини
Масалан, conservationalist номини атроф- кузатдик. Қадрият (арабча. –қиймат,
муҳитни ҳимоя қилиш тарафдори деб аҳамият; қимматбаҳо буюмлар; халқ
таржима килиш мумкин. Аммо, бу бошлиғи) – воқеликдаги муайян
усулнинг заиф жойи шундаки, таржимада ҳодисаларнинг умуминсоний, ижтимоий-
баѐн чўзиқ ва кўпсўзли бўлиб кетади. аҳлоқий, маданий, маънавий аҳамиятини
Компенсация усули - бу, аслият кўрсатиш учун қўлланадиган тушунча.
матни таржимасида айрим элементларнинг Инсон ва инсоният учун аҳамиятли бўлган
маъносига дарз кетган тақдирда, унинг барча нарсалар, мас., эркинлик, тинчлик,
ўрнини бошқа восита орқали адолат, маърифат, ҳақиқат, яхшилик,
тўлдиришдир. Бунда ўша жумланинг ўзида моддий ва маънавий бойликлар ва бошқалар
тўлдириш шарт эмас. Йўқотилган маъно қадрият ҳисобланади. Аммо ошкоралик
йўл-йўлакай кейинги сатрларда тўлдириб дегани кимсанинг хоҳлаган пайтда
кетилиши мумкин. қадриятларимизни оѐқости қилиш дегани
21
Ҳарвей эса маданий бўѐқдорликка эмас. Газетадан . Демак, ўзбек халқи
эга терминларни таржима қилишнинг яратган моддий ва маънавий бойликлар,
усуллари сифатида қўйидаги тўрт асосий минг йиллардан буѐн инсонлар орасида
20
таржима усулларини таклиф этади . У яшаб келаѐтган анъана ва урф-одатларни биз
таржима усуллари тушунчасига нисбатан ўзбек халқининг миллий қадриятлари
―translation techniques‖ тушунчасини сифатида талқин этамиз. Қуйида эса
қўллайди: Адҳамжон Ашировнинг ―Ўзбек халқининг
1. Функционал эквивалентлик қадимий эътиқод ва маросимлари‖
(Functional Equivalence): Бунда Таржима монографиясида учраган баъзи бир
тили маданиятида Аслият тили қадриятлар ва улар англатувчи сўзлар, айнан
маданиятидаги худди шундай вазифани қўшма сўзларни таржима хусусиятлари ва
бажарувчи сўзни қўллаш. миллий қадриятлар маъносини сақлаш

20 21
Harvey, M. (2003). A beginner's course in legal Ўзбек тилининг изоҳли луғати. ―Ўзбекистон
translation: the case of culture-bound terms. Retrieved миллий энциклопедияси‖ давлат илмий нашриѐти.-
April 3, 2007 from Тошкент, 2007. 3-жилд. 207-бет.
http://www.tradulex.org/Actes2000/harvey.pdf

40