Page 97 - 2-сон 2019 йил

Хорижий филология №2, 2019 йил

ИНГЛИЗ ТИЛИ МУЛОҚОТ ДИСКУРСИДА МУРОЖААТ ШАКЛИДАГИ
ЛЕКСИК-СИНТАКТИК ТУЗИЛИШЛИ ОПЕРАТОРЛАР

Холматова Вазира Нарзуллаевна,
ҚарМИИ тадқиқотчиси

Таянч сўзлар: инглиз тили, мулоқот, нутқ, прагматик мазмун, мурожаат шакли,
do(don‘t) феъли.

Инглиз мулоқот дискурсида инкор шаклларида учраши айтиб ўтилди.
do(don‘t) you know, do(don‘t) you see, Инкор шаклидаги қурилманинг таъкидлаш
do(don‘t) you hear, do(don‘t) you understand, қуввати бирмунча кучли ва бу инкорнинг
do(donꞌt) you remember, you know, you see, табиатига хосдир, у доимо оддий даракка
you understand турида лексик-синтактик нисбатан кучлироқ таъсир кучига эга.
қурилмалар кенг кўламда қўлланилади. Таъкиднинг юқори даражада ифодаланиши
Ушбу қурилмалар мурожаат кўринишга сўзловчининг адресатдан уни тўғри
эга бўлиб, одатда, тасдиқ(you know, you тушунганини билиб олиш нияти билан
see, you understand, etc) ѐки савол боғлиқ [4:96]. Операторнинг инкор шакли,
шаклларига эга бўладилар. Тадқиқотчилар шунингдек, ҳайратланиш, ғазабланиш,
ушбу қурилмаларни анъанага биноан асабийлашиш каби субъектив модаллик
нутқий муносабатни ўрнатиш, белгилаш маъно оттенкаларини ҳам бериши
кўрсаткичлари қаторига қўшиб кузатилади:
келадилар[1:21]. Баъзилар эса уларни Don‘t you know, Mollie, every
суҳбатдошнинг нутқий хатти- moment is a reflection of every moment that
ҳаракатларини бошқариш воситалар has gone before[5:124]; Between the rest of
сифатида қарашни маъқул кўрадилар the world and us there‘s always been a curtain
[2:29]. – like a Pullman curtain. Don‘t you remember
Таҳлилни савол шаклидаги that? [5:92]; Don‘t you understand, I was
do(don‘t) you know, do(don‘t) you see, never jealous[5:86].
do(don‘t) you hear, do(don‘t) you understand, Санаб ўтилган операторлар
do(don‘t) you remember қабилидаги қуйидаги прагматик вазифаларни
қурилмалар бажарадиган вазифаларни бажаради:
аниқлашдан бошлаймиз. 1) айтилаѐтган ахборотнинг
Маълумки, мурожаат ҳақиқийлигига ишонтириш:
саволларининг семантик структураси ўзига You had absolutely no right. Don‘t
хос бўлиб, улар воситасида суҳбатдошнинг you understand? [6:103]; Don‘t you see,
содир бўлган воқеага ѐки ушбу воқеага because he did that we can nail him…
берилаѐтган баҳога муносабати actually, he‘s nailed himself to the cross,
аниқланади[3:120]. Ҳақиқатан ҳам do you hasn‘t he? [7:734].
know шаклининг вазифаси ахборот 2) адресатнинг ишончини инкор
сўровчи do you know that шаклиникидан қилиб, уни фикридан қайтариш:
фарқ қилади. Чунки ―Менинг бундан That‘s why I came here. – But don‘t
хабарим йўқ, сен биласанми?‖ you see, it‘s a mistake to feel Hicks and I are
мазмунидаги саволда ахборотнинг any sort of specialists in the area of God
янгилиги ва тингловчининг ундан [8:155].
бехабарлиги пресуппозицияси назарда 3) суҳбатдошнинг фикрига қатъий
тутилади. эътироз билдириш:
Нутқий тузилма таркибида ― He can refuse us permission to use
прагматик мазмун ифодаси учун хизмат it…
қиладиган ушбу қурилмаларнинг савол ѐки

96