Page 102 - 3-2016

Хорижий филология. №3, 2016 йил

қадамларни қўйиб улгурдилар (қаранг: бораѐтганлигига ҳам гувоҳмиз (қаранг:
Раупова). Навбатдаги босқич – тафаккур Худойберганова, 2015).
амалларининг турли синтактик бирликлар Маълумки, тил ва маданиятнинг
воситасида воқелантириш механизмларини ўзаро ҳамкорлиги турли кўринишларда
ѐритишдир. Бунда ушбу механизмларнинг намоѐн бўлади. Шунга биноан
табиатдан кўп қаватли ва кўп босқичли лингвомаданиятшуносликнинг предмети
эканлигини инобатга олиш, ҳамда шу ҳам кўп кўринишли бўлиши кутилган ҳол
қаватлар оралиғида турли лисоний ва ва булар қаторидан оламнинг этнолисоний
нолисоний омилларнинг ўзаро мослашуви, қиѐфаси, лисоний онг, лисоний шахс (ѐки
ҳамкорлигини эътибордан қочирмаслик шахс лисони), менталлик, маданий код
талаб қилинади. кабилар ўрин олади. Унинг асосий
Худди шу йўналишдаги эвристик бирлиги сифатида концепт, яъни
тадқиқотлар бизни оламнинг лисоний ва нарса-ҳодисаларнинг маданият ва тил
концептуал қиѐфаси ўртасидаги қобиқларидан жой оладиган муҳим
боғлиқликларни англашга, уларнинг бири хусусиятларини акс эттирувчи концептуал
иккинчисини қай даражада тақозо бирлик – тушунча қабул қилинган.
этишини сезишга яқинлаштиради. Концептлар мажмуаси оламнинг миллий
Қадимдан маълум бўлган тил ва тафаккур қиѐфасини ташкил қилади, лисоний онг
муносабати муаммоси ўз долзарблигини ҳаракатини белгилайди, миллий
йўқотгани йўқ. Лингвистик фалсафанинг менталитетни шакллантиради, шахс
фундаментал муаммоси сифатида тан лисоний фаолиятини таъминлайди. Бундан
олинган ушбу муаммо тилшуносликда равшанки, лингвомаданиятшунослик ва
янги йўналишлар юзага келиши билан когнитив тилшуносликнинг мақсади
алоҳида, баъзан ҳатто бошқачароқ аҳамият ҳамоҳанг, улар умумий ҳодисалар
касб эта бошлади. Эътиборлиси, лисоний тадқиқига интиладилар. Бу эса, ўз
ва когнитив фаолиятлар якдиллигини навбатида, тилшунослик фанининг
миллий маданиятлар кўзгусида қараш фалсафий ва методологик муаммолари
анъанага айланиб бормоқда. Натижада, яна муҳокамасини биринчи ўринга олиб
бир оралиқ фан соҳаси – чиқади, зеро ―тил-тафаккур-маданият‖
лингвомаданиятшунослик шаклланди. учлигини ―лисоний шахс‖ ҳисобидан
Расман туғилганига бор–йўғи йигирма беш кенгайтирмасдан туриб лисоний фаолиятга
йил ўтганига қарамасдан, асосий мақсади хос ҳодисалар, бирликларнинг туб
тилни маданият билан боғлаб ўрганиш, моҳияти, табиатини билишнинг имкони
лисоний фаолиятнинг этномаданиятга хос йўқлиги аѐн бўлиб қолади.
хусусиятларини аниқлаш бўлган ушбу фан Шу аснода ҳозирги пайтда
соҳасининг мақоми, тадқиқ предмети ва баъзиларнинг ―ғашига‖ тегиб турган
методларининг тўлиқ эътироф этилган ―концепт‖ тушунча–атамасини ―оқлаш‖
тарифини топиш қийин (қаранг: http: // мумкин. Бунда эътибор лингвомаданий
ru.wikipedia. отд. wiki). Шунинг билан концептларнинг бажарадиган вазифасига
биргаликда, Сепир-Уорф фарази замирида қаратилиши лозим. Чунки, улар
юзага келган бу соҳанинг тадқиқ авваламбор миллий менталитетни таркиб
объектини тил ва маданиятнинг ўзаро топтирувчи бирликлар, яъни унинг ―таянч
муносабати, уларнинг бир-бирига таъсири нуқтасидир‖ (Колесев, 1999; 112) ва
натижасида ҳосил бўладиган ҳодисалар мажмуа сифатида оламнинг қиѐфасини,
ташкил қилишини ҳеч ким инкор этмайди. бошқача айтганда, лисоний концептуал
Шунингдек, лингвокультурология ўз майдон (лингвоконцептосфера)ни ташкил
тушунчалар доирасига, таҳлил учун зарур қилади. Концептларнинг баъзилари, айни
бўлган атамалар мажмуасига эга бўлиб пайтда, дискурсив-мулоқот фаолияти
марказий нуқтасини белгилаб, уни ташкил

101