Page 104 - 3-2016

Хорижий филология. №3, 2016 йил

сабаб уларни баъзилар ―номаданий билим‖ воқеа-ҳодисалар кечишидаги тахминларни
(non-cultural knowledge) деб атайдилар. белгилайди ва интиҳода коммуникатив
Наздимизда, билим ҳар қандай ҳолатда мазмун ҳақида фаразни шакллантиради.
ҳам ижтимоий муҳитда эгалланади. Когнитивистлар ѐзганларидек, ―Лисоний
Билимнинг манбаси мулоқот, уни биз маъно нолисоний маънога асосланади.
бошқалардан, улардан таълим олиш Лисонда шаклланаѐтган маънонинг бошқа
жараѐнида ѐки уларнинг хатти- турдаги тажрибада ҳосил бўладиган маъно
ҳаракатларини кузатаѐтиб ўрганамиз, билан боғлиқлигини ҳис этиш муҳимдир.
ўзлаштирамиз. Айнан шу билим асосида Ушбу боғлиқлик тахминлар замирида
биз тилдан фойдаланамиз ва юзага келадиган билимга асосланади ва
коммуникацияга киришамиз. олам ѐки атроф-муҳит ҳақидаги
Коммуникация эса бир киши онгида тахминлардан иборат бу билим ―амалдаги
шаклланган (мавжуд бўлган) билимни фараз ‖ (working hypothesis) сифатида
бошқанинг онгига кўчиришнинг воситаси, маълум муддатда фойдаланилиб,
уловидир. Коммуникация кейинчалик унутилади‖ (Winter, 1998: 7;
иштирокчиларидан лисоний воситалар қиѐсланг Сафаров, 2013: 94-144).
ҳамда уларга маъно-мазмун бағишловчи Охирги йиллар давомида
концепт ва пропозициялар заҳирасига эга тилшунослар тилдан фойдаланишнинг
бўлиш талаб қилинади. Лингвистик ижтимоий-контекстуал асослари,
манбага эга билим, айни пайтда, мулоқот мулоқотдошларнинг кечаѐтган воқеликдан
самарасини тўлиқ таъминлашга қодир хабардорлиги, тахминлари, лисоний ва
эмас. Чунончи, ―Ошиқ девонага олам кенг‖ маданий билим заҳираси борасида
сатрини эшитган тингловчи унинг изланишлар олиб боришиб, етарлича
маъносини чақиш учун ―ошиқ‖нинг маълумотлар тўплашга улгурдилар. Лекин
кимлигини, ушбу хабарнинг қачон, қаерда ушбу маълумотлардан амалий
айтилаѐтганлигини, нима хулосага келиш тилшунослик (айниқса, таржима амалиѐти
кераклигини билишга интилади. Демак, ва лингводидактика соҳалари) ривожида
лисоний, маданий ва нолисоний билимлар фойдаланиш борасида бирор-бир кўзга
омухталашуви коммуникация самарасини кўринарли иш қилинмади. Бу мақсаддаги
таъминлайди. Бу эса прагматик- ишга киришиш учун, авваламбор, лисоний
коммуникатив мазмуннинг когнитив фаолиятга оид ҳаракатларнинг сабабини,
фаолиятисиз намоѐн бўла олмаслигидан асосини аниқлашимиз даркор бўлади.
дарак беради. Лисоний фаолият инсон Инсон фаолияти доирасидаги бирор-бир
ҳаѐтининг, унинг ижтимоий ҳаракатнинг сабабсиз ѐки асоссиз
мавжудлигининг ажралмас қисми, зотан бу бўлишини тасаввур қилиш қийин (ҳатто,
фаолият давомида у маданиятга хос ва беихтиѐр ҳаракатлар туркумидагилари ҳам
индивидуал тажрибаси асосида тўпланган қандайдир сабаб, туртки замирида
билимга таянади ҳамда янгидан бажарилади). Бундан лисоний ҳаракатлар
ўзлаштираѐтган билимни ҳам шу тажриба ҳам истисно эмас. Умуман, лисоний
асосида тартиблаштириб умумлаштиради фаолият ва унинг қамровидаги тил
ва охир-оқибатда ундан янгидан бирликлари, танловининг оқилона, асосли
кузатилаѐтган ҳодисалар идрокида ҳаракатлар эканлигини шарҳлаш
фойдаланади. Бошқача айтганда, инсон замонавий тилшуносликнинг энг муҳим
оламни, унда кечаѐтган воқеа-ҳодисаларни вазифаларидан биридир. ―Замон билан
оддий кўз билан кўрмайди, балки ўз бирга қадам босиш‖ учун эса
хотирасидан ўрин олган тартиботли лингвометодологиянинг пойдеворида
ментал тузилмалар (қолиплар, фреймлар) турган тамойил – фан соҳалари
қамровида қабул қилади. Бундан олдинги сарҳаддошлиги, ўзаро алоқаси
тажриба замиридаги идрок оламдаги (кооперацияси) тамойилига амал қилиш

103