Page 105 - 3-2016

Хорижий филология. №3, 2016 йил

лозим. Айниқса, тилшуносликнинг бўлишларидан қаъти назар) тадқиқидан
прагмалингвистика, социолингвистика, ажралиб қолмаслиги мақсадга
психолингвистика, нейролингвистика, мувофиқдир. Бу борада тўпланиб қолган
когнитология каби ―инсоний‖, яъни саволлар кўлами ҳам анчагина кенг, уларга
антропоцентрик мундарижага эга жавоб излашда тўғри методологик йўлни
йўналишларининг ўзаро боғлиқлигига танлаш эса, тилшунослик ривожида
эътибор қаратганимиз маъқул. Сўзсиз, денгизчининг ―маѐқ‖ни кўришига тенгдир
ҳамкорликни қидириш ―қориштириб (қаранг: Сафаров, 2014: 287). ―Маѐқ‖ни
юбориш‖, дегани эмас, чунки ҳар бир сезмаслик, ўз навбатида, қандай
соҳанинг ўз мақсади ва шу мақсадга мос методологик ноқисликларга, ноўрин
келадиган таҳлил усуллари, мезонлари хулосаларга сабаб туғдириши
мавжуд. Бинобарин, юқорида санаб мумкинлигига кўп бора гувоҳ бўлганмиз.
ўтилган соҳа вакиллари мулоқот Шу сингари ноқисликдан ҳатто Фердинанд
контексти, унинг шаклланиши, лисоний де Соссюрдек сиймо ҳам халос бўла
воқеланиши масалалари билан олмаган эди. Акс ҳолда, у ―агарда нутқий
қизиқадилар. Бироқ, прагмалингвист фаолиятни айни пайтда турли йўналишда
кўпроқ мулоқот шароитидаги ўзаро ўрганадиган бўлсак, у ҳолда
ҳамкорлик қай даражада тил бирлиги тилшуносликнинг объекти турли-туман,
тузилишига, унинг танловига таъсир ўзаро боғланмаган ҳодисалар уюмидан
қилишини эътиборга олса, социолингвист иборат бўлиб қолар эди‖ (Соссюр, 1977:
эса ушбу танловнинг ижтимоий муҳит, 47) деган хулосага келмаган бўлар эди.
контекстга оид жиҳатларини ўрганади, Мабодо сўз билан биз ҳам бундай
когнитивистнинг диққатини жалб автономлик, яккаҳукмронлик йўлини
қиладиган савол, ўз навбатида, лисоний танласак, тилшуноснинг келажакдаги
билим, контекстдан фойдаланган ҳолда машғулоти тил тизимининг фақат ―ички
ўзаро ҳамкорликнинг (мулоқотнинг) организмини‖ўрганиш, қандайдир ―соф‖
умумий қонуниятлари тўғрисида қандай лисоний бирликларни излашдан иборат
маълумотларга эга бўлиш мумкинлиги бўлишига сабаб туғдирамиз. Яхшиси,
ҳақидадир. Ҳумбольдтнинг ―тил-ташқи ҳодисалар ва
Хуллас, инсоннинг лисоний лисоннинг ички дунѐси оралиғида
фаолияти кенг қамровли, босқичма- жойлашган оламдир‖ (Гумбольдт, 1984;
босқич, кенг кўламда кечадиган 304), деган ғоясига эргашганимиз маъқул.
фаолиятдир ва унинг ижрочи, иштирокчи Ҳар ҳолда бу олимларнинг қайси бирини
ҳамда воситалари турли кўриниш, даҳоликка кўтариш ва айтилган
характерга эга. Унинг асосий манбаси фикрларининг қайсисини методологик
бўлган тил ҳодисасининг тадқиқи ҳеч таянч сифатида танлаш ѐш
қачон бош таркибий қисмлари (улар тадқиқотчиларнинг ўз ихтиѐрида.
лисоний ѐки нолисоний манбага эга
Адабиѐтлар:
1. Каримов И. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: Маънавият, 2008.
2. Рахматуллаев Ш. Тил қурилишининг асосий бирликлари. – Т.: Унверситет, 2002.
3. Нурманов А. ва бошқалар. Ўзбек тилининг назарий грамматикаси. – Т.: Янги аср
авлоди, 2001.
4. Ҳожиев А. Ўзбек тили морфологияси, морфемикаси ва сўз ясалишининг назарий
масалалари. – Т.: Фан, 2010.
5. Ханазаров К.Х. К проблеме философии языка. – Т.: Узбекистан, 2007
6. Маҳмудов А. Тилимизнинг тилла сандиғи. -Т.: Ғафур Ғулом номидаги нашриѐт-
матбаа ижодий уйи, 2012.

104