Page 11 - 3-2016

Хорижий филология. №3, 2016 йил

марксистик таълимот занжиридан халос бағишланган дарслик ва ўқув
бўлиш ва оламни, тиллар тизимини илмий қўлланмалари, шунингдек А.Нурмонов,
билишда энг яхши фалсафий Б.Ўринбоев, Х.Жабборов каби
таълимотлардан эркин фойдаланиш олимларнинг ―Ўзбек тилшунослиги
имкониятининг вужудга келганлиги тарихи‖га оид асарлари майдонга келди.
мамлакатимиз тилшунослигининг илмий- Фақат истиқлол туфайли ўзбек
назарий асосларини янада мустаҳкамлашга тилшунослиги ўзининг узоқ тарихга эга
олиб келди [2]. Натижада собиқ шўролар эканлигини, ўзбек тилшунослари айрим
даврида ―буржуа фани‖, ―марксистик Европанинг донгдор тилшуносларидан
методологияга ѐт фан‖ деб эълон қилинган анча олдин қиѐсий-тарихий тилшунослик,
структур-системавий тилшунослик ва контрастив лингвистика, идеографик
унинг тил бирликларини текшириш луғатлар яратиш каби бир қатор
методлари мустақиллик шарофати билан йўналишларга асос солганликлари,
ўзбек тилшунослиги доирасида кенг лексемалар мазмуний мундарижасини
миқѐсда қўлланиладиган бўлди [3]. узвий (компонент) таҳлил асосида ѐритиш
Ўзбек тилшунослигида умумий ва анъанага айланган ҳозирги шароитда бу
хусусий илмий тадқиқот методологияси усул ХV асрлардаѐқ ўзбек тилшунослари
ҳамда методларини чуқур ўрганиш, ѐш томонидан кенг қўлланилганлигини
тадқиқотчилар онгига уларни сингдиришга ѐритиш ва илмий жамоатчиликка етказиш
алоҳида эътибор бериб келинмоқда. Бу имконияти вужудга келди [4].
ўринда таниқли файласуф олима, проф. Энг муҳими, истиқлол даврида
Н.Шермуҳамедованинг ―Фанларнинг ўзбек тилшунослигида олимлар орасида
фалсафий масалалари‖ (Тошкент, методологик якка ҳокимликдан
―Университет‖, 2005), Т.Бушуй, методологик плюрализм (хилма-хил
Ш.Сафаровларнинг ―Тил қурилиши: ѐндашув анъанаси)га ўтиш учун кенг
таҳлил методлари ва методологияси‖ имкониятлар пайдо бўлди. Натижада бир
(Тошкент, ―Фан‖, 2007), проф. объектга турли томондан ѐндашувлар, шу
А.Нурмоновнинг ―Лингвистик тадқиқот асосда бир тил соҳасига оид турлича
методологияси ва методлари‖ (Тошкент, қарашлар майдонга кела бошлади.
―Академнашр‖, 2012), Ш.Сафаровнинг Мустақиллик йилларига келиб ўзбек
―Тил назарияси ва лингвометодология‖ тилшунослигида анъанавий, структур-
(2015) каби салмоқли илмий изланишлари семантик (формал-семантик), формал-
эълон қилинганлигини алоҳида таъкидлаш функционал сингари илмий йўналишлар
лозим. эркин фаолият кўрсатиши учун етарли
Агар истиқлолга эришилгунга шароит вужудга келди. Ана шунинг учун
қадар ўзбек тилшунослиги асосан ўзбек бу илмий йўналиш вакиллари ўртасида
тилининг фонетик ва грамматик баҳс-мунозаралар кучайди.
тузилишини оддий тавсифий асосда Ш.Раҳматуллаев, А.Ҳожиев, Н.Маҳмудов,
ўрганиш билан шуғулланган бўлса, Ҳ.Неъматов, А.Нурмонов, Ё.Тожиев,
мустақиллик йилларига келиб ўзбек тили Ш.Сафаров, Б.Ўринбоев, И.Мирзаев
материаллари негизида умумназарий сингари таниқли ўзбек тилшунослари бу
тилшунослик муаммоларини ҳал қилишга, баҳс-мунозараларнинг фаол
тилшунослик назарияси ва лингвистик иштирокчисига айланиб қолдилар. Бу эса
таълимотлар тарихи масалаларини ўз навбатида тадқиқотчилар диққат-
ѐритишга эътибор қаратиладиган бўлди. Бу эътиборини кўпроқ тилшуносликнинг
даврга келиб А.Абдуазизов, Р.Расулов, назарий масалаларига жалб этишга
Н.Турниѐзов, Б.Ўринбоев, М.Ирисқулов, сабабчи бўлди.
А.Нурмонов, Ш.Искандарова каби Истиқлолгача тилшуносликнинг
олимларнинг тилшунослик назариясига назарий масалалари асосан рус

10