Page 14 - 3-2016

Хорижий филология. №3, 2016 йил

―Бадиий матн лингвопоэтикаси‖ (2008), муҳрлари, тамғалари, иш қоғозларининг
―Бадиий матннинг лисоний таҳлили‖ матнлари давлат тилида бўлади‖, - деб
(2009), С.Боймирзаеванинг ―Бадиий матн белгилаб қўйилган.
ва қўшма гап‖ (2008), ―Матн мазмунида Лекин узоқ йиллар хужжат ишлари
темпораллик семантикаси― (2009), ―Матн асосан рус тилида юритилгани сабабли
модаллиги‖ (2010), Б.Йўлдошевнинг кўпчилик ўзбекча хужжат юритишни
―Бадиий асар тили масалалари‖ (2016) унутган эди. Ана шундай пайтда ўзбек
каби монографик тадқиқотлари илмий- тилида иш юритишнинг илмий асосларини
назарий жиҳатдан чуқурлиги, мантиқий ишлаб чиқишга кучли зарурат пайдо
изчиллиги, назарий фикрларнинг амалиѐт бўлди. Мустақиллик берган ана шу
билан уйғун эканлиги билан алоҳида имконият туфайлигина ўзбек
ажралиб туради. Д.Худойберганованинг тилшунослиги тарихида биринчи марта
―Матннинг антропоцентрик тадқиқи‖ М.Аминов, А.Мадвалиев, Н.Маҳкамов ва
номли монографияси (2013) ва шу асосда Н.Маҳмудовлар томонидан ―Иш юритиш‖
ҳимоя қилинган ―Ўзбек тилидаги бадиий асари яратилган эди. Шу кунгача тўрт
матнларнинг антропоцентрик талқини‖ марта қайта тўлдирилган ҳолда нашр
мавзуидаги докторлик диссертацияси қилинган бу асар ҳозирги вақтда ҳар бир
(2015) ўзбек тилшунослигида матн корхона ва муассасанинг хужжатлар
тилшунослиги муаммоларининг янада юритиш бўйича дастуриламалига айланди;
чуқур тадқиқ этишни бошлаб берди. ўзбек тили расмий иш юритиш услубининг
Худди шунингдек, А.Мамажонов ва меъѐрлашишига асос бўлиб хизмат қилди
М.Абдупаттоевнинг ―Матн назарияси‖ [8].
номли асари (2016) матн типларининг Мустақиллик йилларида
услубий-семантик хусусиятларини мамлакатимизда ахборот технологиялари
атрофлича тадқиқ этишда муҳим аҳамият жадал суръатлар билан ривожланиши ўз
касб этади. навбатида компьютер лингвистикаси
ХХ асрнинг 70 йили давомида рус соҳасининг шаклланишига мустаҳкам
тилини ―ягона умумхалқ тили‖га замин ҳозирлади. Кейинги йилларда
айлантириш сиѐсати бошқа халқларнинг компьютер лингвистикасига бағишланган
тиллари, жумладан ўзбек тилини эркин А.Пўлатов, Б.Йўлдошев, А.Раҳимов каби
ривожлантириш, бу тилнинг илмий, олимларнинг асарлари нашр қилинди [9].
расмий-идоравий услубларининг ривожига Бу эса ўзбек тилшунослигини янги
салбий таъсир этди. Чунки собиқ йўналиш билан бойитишга хизмат
иттифоқда фундаментал тадқиқотлар қилмоқда.
асосан рус тилида олиб борилар, барча Мустақиллик йилларида
бошқарув ва хўжалик идораларининг мамлакатимизда жаҳон андозаларига мос
хужжатлари рус тилида юритилар эди. тилшунос кадрлар тайѐрлаш ишига ҳам
Натижада ХХ асрнинг 50-80-йилларида алоҳида аҳамият берилмоқда. Бу даврда
ўзбек тилининг илмий ва расмий услуби ҳорижий тилларда бемалол мулоқот қила
бироз ночор аҳволга тушиб қолди. оладиган, дунѐнинг энг ривожланган
Мамлакатимизда ―Давлат тили мамлакатларида эришилган фан
ҳақида‖ги қонуннинг қабул қилиниши ютуқларидан шу мамлакат тили орқали
(1989) ва истиқлолдан сўнг унинг янги эркин фойдалана оладиган, ўзбек фанини
таҳрири корхона ва муассасаларда давлат дунѐга танита оладиган ѐш, келажаги ғоят
тилида иш юритишни Қонун билан порлоқ илмий тадқиқотчилар етишиб
мустаҳкамлаб қўйди. ―Ўзбекистон чиқди. Масалан, филология фанлари
Республикасининг давлат тили ҳақида‖ги доктори Ж.Элтазаров Германия, Франция,
Қонунининг 19-моддасида ―Муассасалар, Япония, Корея, Туркия сингари
ташкилотлар ва жамоат бирлашмалари мамлакатларнинг университетларида

13