Page 12 - 3-2016

Хорижий филология. №3, 2016 йил

тилшунослари томонидан ўрганилар эди, муносабати, тил бирликларидан
иттифоқдош мамлакатлардаги фойдаланиш малакаси сезилиб туради. Ана
тилшунослар эса уларга эргашиш, шу муаммоларни тадқиқ этиш билан
уларнинг илмий қарашларини конкрет боғлиқ ҳолда тилшуносликда
миллий тилларга татбиқ этиш билан антрополингвистика йўналиши вужудга
шуғулланиб келганлар. Мустақиллик келди. Шунга кўра
йилларига келиб ўзбек тилшунослари антрополингвистиканинг шаклланиши
назарий муаммоларни ҳал этишга дадил жаҳон тилшунослари томонидан
киришдилар. Жумладан, тилнинг тилшуносликнинг янги даври деб
системалик характери, структураси, баҳоланмоқда. Антрополингвистика
фонема, морфема, лексема, сўз, сўз тилнинг ички тузилишини сўзловчи ва
бирикмаси, гап қурилмалари, матн каби тингловчи шахс билан боғлаб ўрганувчи
тилнинг асосий қурилиш бирликлари лингвистик семантика, прагмалингвистика,
билан боғлиқ мунозарали масалаларни ҳал когнитив лингвистика, нейролингвистика
этиш бўйича бир қатор изланишлар олиб каби бир қатор йўналишларни ўз ичига
борилди. Бу ўринда академик қамраб олади. Мустақиллик йилларида
А.Ҳожиевнинг ўзбек тилшунослигининг ўзбек тилшунослигида
долзарб масалаларига доир йигирмага яқин антрополингвистика соҳасида ҳам қатор
илмий мақолаларини, шу асосда вужудга илмий изланишлар олиб борилганлиги
келган йирик монографик тадқиқотини эътиборга молик. Бу ўринда акад.
эслашнинг ўзи кифоя [5]. Ёки биргина сўз А.Ҳожиев, проф. М.Миртожиев, проф.
бирикмалари синтаксисининг назарий Н.Маҳмудов каби олимларнинг
муаммоларига доир иккита илмий лингвистик семантика, М.Ҳакимов,
тадқиқот майдонга келганлигини алоҳида Ш.Сафаровларнинг прагмалингвистика ва
таъкидлаш лозим: А.Мадаминовнинг ―Сўз когнитив лингвистика соҳалари бўйича
бирикмалари синтаксисининг назарий олиб борган қизиқарли тадқиқотларини
масалалари‖ (2013), С.Назарованинг ―Сўз алоҳида таъкидлаш лозим. Айниқса, проф.
бирикмаси синтаксиси субстанциал А.Нурмонов ва доц. А.Раҳимовнинг
талқинда‖ (2015) номли тадқиқотлари ―Лингвосинергетикага кириш‖ (2013),
шулар жумласидандир. проф.Ш.Сафаровнинг ―Когнитив
Истиқлол даврида мамлакатимизга тилшунослик‖ (2006),
структур тилшунослик анъаналари кириб ―Прагмалингвистика‖ (2008), ―Семантика‖
кела бошлади. Бу эса ўзбек тилининг ички (2013), ―Тил назарияси ва
тузилиш бирликларини тадқиқ этишга лингвометодология‖ (2015), проф.
катта имкониятлар яратиб берди. Машҳур М.Миртожиевнинг ―Ўзбек тили
тилшунос олим Ф. де Соссюр томонидан семасиологияси‖ (2010), ―Ўзбек тили
яратилган тил-нутқ дихотомияси фонетикаси‖ (2013), проф. Э.Бегматовнинг
(зидланиши) назарияси асосида ўзбек ―Ўзбек тили антропонимикаси‖ (2013),
тилининг барча сатҳларида имконият, проф. М.Ҳакимовнинг ―Ўзбек
моҳият сифатида мавжуд бўлган тил прагмалингвистикаси асослари‖ (2013),
бирликларининг нутқий жараѐнда проф. Н.Ҳусановнинг ―Ўзбек
бевосита моддийлашуви ўртасидаги антропонимлари тарихи‖ (2014) номли
муносабатни ўрганишга жиддий эътибор йирик монографик тадқиқотлари ўзбек
бериладиган бўлди. тилшунослигининг мустақиллик
Маълумки, ҳеч бир тилни ―тил йилларидаги катта ютуғи бўлди.
эгаси‖ бўлган шахсдан ажратган ҳолда Шу билан бирга мустақиллик
тўлиқ ўрганиб бўлмайди. Негаки ҳар бир йилларида ўзбек тилининг турли
нутқий мулоқот жараѐнида сўзловчи сатҳларини шу тилнинг ўзига хос
шахснинг интилиши, воқеликка хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда

11