Page 64 - 3-2016
P. 64

Хорижий филология.  №3, 2016 йил



                   XIX  асрда  ўзининг  ривожланиш              чегараланганлиги         боис,        қиѐсий
            чўққисига         етган       қиѐсий-тархий         тилшунослик                      лингвистик
            тилшунослик,      бир    неча    асрларнинг         универсалияларни ўрната олмайди.
            маҳсулидир.      Герман      ва    ногерман                Чоғиштирма лингвистика билан бир
            тиллардаги  шаклан  ўхшашликлар  ва                 қаторда  контрастив  лингвистика  атамаси
            товушларнинг  мос  келиши,  Я.Гримм                 ҳам ишлатилади. Контрастив тилшунослик
            томонидан         герман        тилларидаги         қиѐсий-тарихий  тилшуносликка  қарши
            ундошларнинг      бир-бирига     ўхшашлиги          пайдо       бўлган      ва      чоғиштирма
            учун  асос  тилнинг  яратилиши  Ф.  Бопп            тилшуносликка синоним бўлиши мумкин.
            томонидан  чоғиштирма  лингвистиканинг                     Айрим  мамлакатларда  контрастив
            тамал тошининг қўйилишига асосий манба              лингвистика  бўйича  лойиҳалар  тузилган.
            бўлиб  хизмат  қилди.  Компаративистика             Масалан,  улардан  бири  ―Югослав  (Серб-
            ѐки қиѐсий-тарихий тилшунослик тилнинг              хорват)  ва  инглиз  тили‖  лойиҳаси.  Бу
            аниқ  бирликларини  (товуш,  аффикслар  ва          лойиҳа  югослав  ва  америкалик  олимлар
            сўз)  таҳлил  қилишни  ўз  олдига  мақсад           билан ҳамкорликда яратилган.
            қилиб         қўйган.        Қиѐсий-тархий                 Контрастив               лингвистика
            тилшунослик  XIX  асрнинг  яккаю  ягона             марказларидан      яна    бири     Штутгард
            илмий таҳлил методи ҳисобланган.                    институтида  ташкил  этилган.  Кейинги
                   Бу     методларнинг       асосчилари         пайтларда  бу  соҳада  польяк  олимлари
            Ф.Бопп,           Р.Раск,          Я.Гримм,         томонидан  кўп  ишлар  амалга  оширилган.
            А.Х.Востоковлардир.  Бу  соҳада  жуда  кўп          Инглиз       ва      польяк       тилларини
            ҳизмат      қилган      олимлар      А.Потт,        чоғиштиришга  бағишланган  5  жилдлик
            А.Шлейхер,      К.Бругманн,     Б.Дельтрюк,         мақолалар тўплами чоп этилган. Юқорида
            Ф.Дицлардир.                                        тилга  олинган  лойиҳаларда  контрастив
                   Рус    олимларидан      Ф.И.Буслаев,         лингвистика,     мустақил     қиѐсий     ѐки
            И.И.Срезневский,  А.А.Потебня,  Бодуэн-де           чоғиштирма      фан    сифатида     эътироф
            Куренэ,  А.А.Шахматов,  Н.Богородцкий,              этилган.      Контрастив        лингвистика
            В.Крушевский       ва   Ф.Ф.Фортунатовлар           лингвистик  типологияга  қарама-қарши
            қиѐсий-тарихий            тилшуносликнинг           қўйилади.      Қиѐсий      типология      эса
            асосчиларидан ҳисобланадилар.                       лингвистик  типологиянинг  бир  бўлими
                   Чоғиштирма  лингвистика,  назарий            бўлиб  қолади.  Контрастив  лингвистика
            тилшуносликнинг        мустақил      бўлими         икки  тилдаги  бир  ярусга  тегишли  тил
            сифатида  сон  жиҳатдан  чегараланган               унсурларини  ўрганса,  қиѐсий  типология
            тилларни       қиѐслайди.       Чоғиштирма          яруслараро  тил  системаларини  қиѐслаш
            тилшунослик  маъно  планининг  умумий               кўпроқ характерли ҳисобланади.
            танланган  бирлиги  ѐрдамида  тиллараро                    Айрим      олимларнинг       фикрича
            инвариантларни          аниқлаш        билан        контрастив      лингвистиканинг       асосий
            шуғулланади.       Қиѐсий,      чоғиштирма          камчилиги  унинг  таҳлил  методларининг
            тилшунослик  бўйича  анчагина  илмий                барқарор       эмаслигида.       Контрастив
            ишларнинг  бўлишига  қарамай,  асосий               лингвистикага бағишланган тадқиқотларда
            таҳлил методлари ва умумий тамойиллари              қиѐлашнинг       турли-туман       омиллари
            ҳанузгача  ишлаб  чиқилмаган.  Тилларни             учрайди.
            қиѐслаш фақат тилларни эмас, балки бутун                   Хулоса      қилиб     шуни     айтиш
            тизимни  ѐки  тизимнинг  бир  бўлагини              мумкинки,  хинд-европа  тилшунослигида
            чоғиштириш орқали амалга оша бошлаган.              чоғиштирма                 лингвистиканинг
            Қиѐсий  метод  морфологик  структураси              шаклланишининг уч босқичи кузатилади.
            турлича     бўлган     генетик     жиҳатдан                Биринчи  босқич.  Франс  Бопп,
            боғланган тилларнинг ўхшаш томонларини              Расмуск  Раск,  Александр  Востоков  каби
            аниқлайди.  Тилларнинг  сон  жиҳатдан               олимларнинг  илмий  ишларида  қиѐсий  –

                                                            63
   59   60   61   62   63   64   65   66   67   68   69