Page 62 - 3-2016

Хорижий филология. №3, 2016 йил

ЎЗБЕКИСТОНДА ЧОҒИШТИРМА ЛИНГВИСТИКАНИНГ ТАМАЛ ТОШИ
ҚЎЙИЛИШИГА ДОИР МУЛОҲАЗАЛАР

Раҳимов Сотиболди,
Андижон давлат университети профессори
Содиқова Дилфуза,
Андижон давлат университети катта ўқитувчиси

Калит сўзлар: лингвистик категория, чоғиштирма тилшунослик, контрастив
лингвистика, қиѐсий-тарихий тилшунослик.

Ҳозирги замон тилшунослигида бошқа аспектларидан баъзи хусусиятлари
лингвистлар томонидан истеъмолга олиб билан фарқланишини тилшунослар
кирилган қиѐсий ѐки чоғиштирма алоҳида таъкидлашмоқдалар.
тилшунослик (рус тилида: Биринчидан, типологияни хоҳлаган
сопоставительное языкознание, тилларни чоғиштиришга асосланган
сравнительное языкознание, сравнительно- компаративистиканинг бир бўлими
историческое языкознание), [1.] сифатида изоҳлаш; иккинчидан,
лингвистик типология, контрастив лингвистик типологияда тилни структур
лингвистика (Eng. Comparative typology, таҳлил қилишнинг бошқа турларидан
contrastive linguistics) каби йўналишлар ўз ажратиб олиш (жумладан, лингвистик
моҳияти билан қиѐсий ѐки чоғиштирма характерология, лингвистик универсалия,
тилшунослик муаммоларини илмий тадқиқ контрастив лингвистикадан). Лингвистик
этиш учун ишлатилади. Аслида бу типология тил манбаларини таҳлил
йўналишларнинг ҳар бири назарий қилишнинг илғор йўналиши сифатида
тилшуносликнинг мустақил бўлимлари охир-оқибат ўзининг мақсадига тўла мос
сифатида жаҳон тилшунослигида кенг келиши керак, яъни чоғиштирилаѐтган
тарқалган йўналишлардан саналади. тиллардаги изоморф ва алломорф
Ўзбекистонда чоғиштирма хусусиятларни аниқлаши керак.
тилшуносликнинг тамал тошини Чоғиштирма тилшунослик муаммоларини
Е.Д.Поливанов қўйган. Унинг «Русская лингвистларнинг ҳалқаро конгресслари
грамматика в сопоставлении с узбекским кун тартибига қўйилиши 1972 йил
языком» асари кейинчалик кўпгина турли Болонияда, 1977 йили Венада, 1980 йили
морфологик структурага эга бўлган Халқаро анжуманларга олиб чиқилиши,
тилларни чоғиштиришда классик намуна чоғиштирма лингвистиканинг
бўлиб хизмат қилган. Хорижий тилларни масалаларини хал қилиниши тил
ўзбек тили субсистемалари билан моҳиятининг энг ичкариларига киришга,
чоғиштиришни профессорлар Ж.Бўронов, коммуникатив жараѐнлар ва уларни амалга
У.Юсупов, А.Абдуазизов, оширишга хизмат қилаѐтган тил
М.Абдураззоқов, С.Раҳимовлар бошлаб унсурларининг ботиний мазмунини
беришган. Ҳозирги кунга келиб юқорида очишга хизмат қилади. Чоғиштирма метод
зикр этилган чоғиштирма тилшуносликдан ташқари яна
тилшуносликнинг турли аспектлари адабиѐтшунослик, тарих, юриспруденция
ўзлари мустақил йўналишга айланиб, ўз (қонунчиликда), фалсафада, маданиятда,
мақсад ва вазифаларига, ўрнига, социология каби фанларда кенг
аҳамиятига эга бўлди. Жумладан, ишлатилади. Чоғиштирма лингвистканинг
чоғиштирма лингвистиканинг алоҳида ривожига салмоқли хисса қўшган асар
йўналиши ҳисобланмиш лингвистик 1660 йили Париж яқинидаги Пор-Рояль
типология чоғиштирма лингвистиканинг монастирида Лансло ва Арно томонидан

61